Vicipaedia

Usor:Ser be etre shi/Experimenta

< Usor:Ser be etre shi
Vide etiam paginam discretivam: Latina.
Lingua Latina
Taxinomia: Lingua Indoeuropaea Italicae familiae
Status: Status antiquus linguarum Romanicarum
Sigla: 1 la, 2 lat, 3 lat
Usus
Aevum: Saec. 5 a.C.n. – 8 p.C.n.
Situs: Roma et Imperium Romanum
Litterae: Litterae Latinae
Scriptura: Abecedarium Latinum
Familiae linguisticae coloribus Vicipaedicis picta
Familiae linguisticae coloribus Vicipaedicis picta

Familiae linguisticae coloribus Vicipaedicis pictae

Lingua Latina,[1] sive sermo Latinus,[2] est lingua Indoeuropaea qua primum Latini universi et Romani antiqui in primis loquebantur quamobrem interdum etiam lingua Latia[3] (in Latio enim sueta) et lingua Romana[4] (nam imperii Romani sermo sollemnis) appellatur. Nomen linguae ductum est a terra quae gentes Latine loquentes incolebant, Latium vetus interdum appellata, in paeninsula Italica inter Tiberim, Volscos, Appenninum, et mare Inferum sita.

Cum populi rei publicae Romanae et imperii Romani lingua Latina in rebus publicis privatisque uterentur, etiam lingua Latina linguam Graecam magnopere adfecit, nec minus haec illam. Sicut lingua Graeca, Latina lingua flexiva est, ut nexus verborum non ex ordine appareat, sicut mos est linguis Romanicis et Anglicae, sed ex affixis.

Usus linguae Latinae continuo ab antiquitate usque ad tempora hodierna extenditur. Saeculis VII-IX multas peperit linguas quae linguae Romanicae vocantur, sicut Catalanam, Dacoromanicam, Francogallicam, Gallaicam, Hispanicam, Italianam, Lusitanam, ne omnes afferantur.

Cippus, in quo invenitur antiquissimum exemplum Latinae linguae, sub lapide nigro in Foro Romano.

Ex tempore rerum novarum Francicarum, quamquam Ecclesia Catholica Romana nec non institutiones academicae saeculares adhuc lingua Latina utuntur, lingua mortua appellari solet, praesertim nationalismi causa, quia ex saeculo duodevicesimo patrius sermo esse gradatim desiit. Attamen hodie multi homines Latine loqui sciunt. Quin etiam Finlandia iam plus viginti annos undis radiophonicis nuntios emittere pergit, sedes Latinae interretiales multiplicantur ac conventus internationales, quorum participes solo hoc sermone utuntur.

Historia

recensere
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Historia Latinae.

In subfamilia linguarum Indoeuropaearum Italica linguam Latinam esse constat. Abecedarium quidem eius de abecedario Etrusco venire putatur, quod se invicem de Euboeico evolvit. Huius linguae historia usque hodie sex aetates complectitur: archaicam, classicam, postclassicam, medievalem, humanisticam, et neolatinam, quae subter in tabula ostentatur.

Historia Linguae Latinae
tempore certo usque
ad saeculum 2/1 a.C.n. 		saeculum 2/1 a.C.n. usque
ad saeculum 1 p.C.n. 		saeculum 1 usque
ad saeculum 8 		saeculum 9 usque
ad saeculum 14 		saeculum 14 usque
ad saeculum 17 		saeculum 17 usque
ad hodie
Lingua Latina archaica Lingua Latina classica
sive aurea 		Lingua Latina postclassica
sive argentea 		Lingua Latina
mediaevalis 		Lingua Latina humanistica Lingua Neolatina
Sermo vulgaris Linguae Romanicae (Dacoromanica, Francogallica, Hispanica, Italiana, Lusitanica, etc.)

Archaica

recensere
 
Inscriptio Duenos sic, ut historicus Hendricus Dressel reddit
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Lingua Latina archaica.

Lingua Latina censetur in Italiam circa saeculum 9 a.C.n. a migrantibus ex septentrionibus lata esse, qui deinde Latium incolerent, in qua regione urbs Roma orta est. Ibi in linguam Latinam verba e variis linguis—Etrusca, Graeca—venerant, sicut persona (Etrusce perśnu), quod est late agnitum, vel etiam talia vetustiora, ut visum est primum in Plauti et Terentii operibus, qualia techna (Graece τέχνη) et machaera (Graece μάχαιρα).

Litterae Latinae hanc per aetatem mutatae sunt, cum exempli gratia terminationes veteres -os, -om, -oi, et -osom aetate classica ad -us, -um, -i et -orum mutatae sunt. Littera intervocalica s, quam Lingua prisca Indoeuropaea praeservabat, ubique in r mutata est, quod rhotacismus dicitur. Itaque, etiam ob rhotacismum genetivus *honos-is ad honor-is atque eodem modo etiam nominativus honos ad honor mutati sunt.

Classica sive Aurea

recensere
 
Commentarii de Bello Gallico, versio anno 1783 edita libri a Iulio Caesare circa annum 40 a.C.n. scripti

Temporibus adversis? in oeconomia et politica et cultura, patricii ex Latinae colloquialis? varietatibus linguam francam Latinam creaverunt, adhibitam in administratione et doctrina et ad litteras colendas. Hoc tempus fuit Aurea Latinae Aetas, saeculis 1 a.C.n.–1 p.C.n..

Antequam tota Italia in dicionem Imperii Romani saeculo 1 a.C.n. redacta est, per totam paeninsulam homines utebantur sive Lingua Celtica (post huius gentis incursiones saeculo 4 a.C.n. trans Padum), sive illa non-Indoeuropaea lingua Etrusca, sive aliis linguis Italicis, sicut linguis Osca et Umbra (appellatis "Sabellicis"), et lingua Falerica, cognata linguae Latinae, qua loquebantur prope Romam ad septentriones. Sunt etiam Sicaniae aut Siculae linguarum pauca indicia, sed hae linguae modo videntur similes Latinae-Faliscae esse. Coloni vero Graeci saeculo octavo a.C.n. etiam suam linguam in eas Italiae partes, quas ad litora meridiana Siciliamque orientalem colebant, tulerunt. Imperio autem Romano crescente lingua Latina ideo praeoptata erat praeter linguam Graecam, ut omnes fere hac lingua locuti sunt, praesertim in Italia meridiana.

 
Biblia Sacra Christiana in Latinum ab Sancto Hieronymo annis 390-400 conversa (versio Vulgata Clementina anno 1605 edita).

Post aetatem classicam

recensere

Lingua, qua loquebantur populi, paulatim de Latina franca Latina distulit, quam schola tenere conabatur, et de litteraria. Diutissime de legibus et de rebus publicis et de aliis per totum Imperium Romanum Latine dictum est. At, quamquam opera superstantia Romana sunt paene omnino scripta Latina Classica lingua, Ciceronis Caesarisque aliorumque opera comprehensa, vera lingua dicta in Imperio Romano occidentali erat Latina Vulgaris, quae tantum grammaticis, vocabulario, et postea locutione differt.

Etiam Romani optimates linguam Graecam discere solebant, et illa uti amabant, cum eam ad philosophiam et litteras pertinere aestimassent. Alioqui Graece plurimi, praecipue in Imperio Orientali, adeo loquebantur, ut lingua Graeca, commercio et peregrinationi quasi lingua franca eo die habita est. Post ultimum discrimen inter Imperia Orientale et Occidentale anno 395, in Orientali demum Graeca pro Latina usui legitimo et gubernatorio substituta est, ex ea causa, quod in illis partibus omnes societatis ordines diu lingua Graeca locuti essent.

Mediaevalis

recensere
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Latina Mediaevalis.
 
Textus digestorum Corporis Iuris Civilis cum glossis et notis iuris consultorum medii aevi

Aevo Medio incipiente, lingua Latina fuit publicus multarum civitatum Europaearum sermo Civitate Vaticana inclusa. Quamquam autem lingua a scholis, eruditis, et civitatibus adhibebatur, sermones vulgares a lingua Latina magis magisque inter se differebantur, ut tandem Romanicae linguae ortae sunt.

In Sabaudiae Ducatu, hodierna in sola aetate, linguae novae ut sermones adhibitae, verbi gratia linguae Italica et Francogallica, linguam Latinam ab anno 1561 suppleverunt.[5] Itaque, Imperii Austriaci in Croatiae et Slavoniae Ducatu lingua Latina usque ad annum 1848 unica officialis fuit et in ducali contione usitata est, atque leges novae Latine editae sunt. Ephemerides Zagrabienses vel acta publica hebdomadalia in urbe Zagrabia Croatiae ad annum 1772 Latine edita fuerunt.[5]

 
Philosophiae naturalis principia mathematica, liber ab Isaaco Newtono Latine anno 1687 scriptus

Humanistica

recensere
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Lingua Latina Renascentiae.

Aetas humanistica censetur ex saeculo quartodecimo incipere. Post schismata protestantium scholares humanistici conati sunt linguam Latinam convertere in linguam internationalem. Lingua Latina igitur hac aetate lingua quotidiana Ecclesiae Catholicae Romanae non tantum fuit, sed tamen scientiae, iuris, et litterarum. Pleraque nomina et taxinomiae et biologiae, et iuris ex hac lingua (et Graeca) ducta sunt. Describitur ergo ordo plantarum (id est florum herbarumque arborumque) et animalium adhuc Latine.

Nationalismus autem civitatum Europaearum magnopere per hanc aetatem quoque auctus est, quod effecit, ut civitas quaeque propriam linguam nationalem distinctamque petivisset: Britanniarum Regnum tandem linguam Anglicam habuit, Francia linguam Francogallicam, Hispania Hispanicam, Germania Theodiscam, Italia Italicam, etc.

Demum lingua Latina ut lingua franca internationalis omnino desinit, a lingua Francogallica dimota, post Rerum Francicarum eversionem, cum Francia revolutionem contra Ecclesiam Catholicam Romanam habuit, et imperium per continentem Europaeum extendit saeculo duodevicensimo sub Napoleone Bonaparte.

Neolatina

recensere
 
Omnia signa Stationis Segedunensis hodie et Anglice et Latine scripta sunt.
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Lingua Neolatina.

Aetas neolatina saeculo undevincensimo incipere putatur. Hac aetate linguae usus definitur ab Ecclesia Catholica Romana et ab academicis secularibus, qui mores classicos recolere volunt.

Lingua Latina Ecclesiastica sermo specialis ab Ecclesia Catholica Romana adhibitus vocatur. Lingua adhibita est in editionibus typicis librorum liturgicorum, litteris et scriptis Papae, praesertim illis quae encyclicae nominantur, ceterisque scriptis et congregationum sanctae sedis et Civitatis Vaticanae. Etenim cantus et preces sacrae liturgiae saepe Latine exercentur. Hodie est enim lingua Civitatis Vaticanae, cuius tamen cives in alloquio non lingua Latina, sed lingua Italica utuntur. Etiam relinquerunt in Ecclesia Catholica nonnullae communitates quae sicut Fraternitas Sacerdotalis Sancti Petri aut Fraternitas Sacerdotalis Sancti Pii X secundum Traditionem quam semper exercuit Ecclesiam ab Nicaei Consilio ad Vaticanum II Consilium latinam missam celebrunt.

Multi academici autem hodie etiam veram linguam aetatis classicae recreare petunt. Hi fautores neolatini praecipue modum latinitatis vivae ad linguam Latinam discendam colunt, ubi discipuli linguam discunt ea utendo ad res quotidianas describendas. Quod ad propositum, fautores nova vocabula facile admittunt ad res hodiernas reddendas, multas institutiones ad linguam citandam statuunt, et multos libros Latine scribunt.

Regnum Hungariae

recensere

Lingua Latina temporibus Neolatinis plura Europae regna non utuntur, nisi in rebus Ecclesiae operibusque scientiae. In Imperio Romano Sacro Italiaeque regionibus iam a saeculo decimo quinto nobiles competentesque ad gubernandum non Latine, sed suae civitatis idiomate, scilicet Theodisce et Italiane his in casibus loquuntur. Hungaria, quae minor in regnis Europae erat, usque ad 1844 multarum civitatum regni eiusque conservativismi causa in legislatione in diaetis Latino sermone utebantur. Thesaurus Latinitatis Hungaricae etiam in eo demonstratur, quod regni historiae paene tota legenda gestaque, ephemerides, varii libri scientiae etc. in hoc sermone scripta sunt. Inito nationalismo multi fuerunt, qui pro Hungarorum sermone multum laboraverunt, sineque ulla animadversione variarum aliarum gentium, qui etiam in regno Hungarico vivebant hi linguarum cultores officium Hungarice discendi ad cunctas scholas amplificaverant; disputata igitur erat quaestio linguae civitatis 50 annos, a finibus saeculi duodevicensimi usque ad 1844. Contra totam solum Croati adversabantur: Croati nobiles decreverunt in diaeta provinciali anno 1805 25 Novembris, ut "nullo tempore linguae Hungaricae, aut alterius, praeter Latinam in his regnis usus fiat."

Condicio linguae hodiernae

recensere

Germania

recensere

Secundum Officium Rerum Statisticarum Foederale in Germania in scholis 8 centesimae partes omnium discipulorum annis 2004 et 2005 Latinum sermonem didicerunt, anno 2009 autem 9 partes centesimae.[6] Diarii, quod vulgo Frankfurter Allgemeine Zeitung vocatur, diurnarii moderatores de rebus personalibus triginta societatum anonymarum quanti momenti apud seipsos linguae Latinae scientiam esse quaesiverunt. Diurnarii illarum societatum moderatores quaesiverunt quarum capitalis sortibus statistici utuntur ut medium pretium Germaniae syngrapharum et eius momentum computent. Quae societates sunt maximi momenti in oeconomia Germanica et ille sortium numerus index vocatur DAX. Responsum est e viginti duo societatibus ex triginta quaesitis. Ex una solum societate nomine "Bayer AG" responsum acceptum est indicans pro nonnullis rebus in societate sermonis Latini scientiam aliquid valere. Alii responderunt Latinae linguae scientiam non esse criterium, secundum quod personas in societate munus ad fungendum eligerent.

De sermone Latino

recensere
Vide rem principalem: Sermo vulgaris Latinus.

Latina vulgaris erat lingua sermonis plebis vel ordinis inferioris societatis veterum Romae vel in Latio. Ne Cicero quidem latina litterata formalique in sermone vulgari fari solebat. Rudium ordo vel ineruditum vulgus tamquam minime intellegeret et loquebatur simpliciori varietate latinae minus tenens regulas et accipiens nova elementa. Haec haud classica qua exculta ad linguas Romanicas (Francogallica, Hispanica, Italica, Lusitanica, Dacoromanica),? quia, quamvis auctoritas sit classica, genuinus sermo cotidianus fuit.[7]

Quomodo sermo Latinus cotidianus classicusque sonaret, recte nescimus, quia paene omnes litterae Romanae in lingua Latina classica erant.[8] Sed imaginem eius accipere potes per comoedias Romanas.[8] Hic est aliquid a Plauto conscriptum:[8]

CLEOSTRATA : Myrrhina, salve.
MYRRHINA : Salve mecastor: sed quid tu's tristis, amabo?
CLEOSTRATA : Ita solent omnes quae sunt male nuptae: Domi et foris aegre quod sit satis semper est. Nam ego ibam ad te.
MYRRHINA : Et pol ego istuc ad te. Sed quid est, quod tuo nunc animo aegre'st? Nam quod tibi'st aegre, idem mihi'st dividiae.

"tu's" = tu es, "aegre'st" = aegre est, "tibi'st" = tibi est, et "mihi'st" = mihi est.[8] Verbum "pol" est maledictum mite, significat "apud Pollucem".[8]

Litterae et pronuntiatus

recensere
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Abecedarium Latinum et Pronuntiatus Latinus.
Litterae maiusculae
A B C D E F G H I J K L M
N O P Q R S T U V W X Y Z
Litterae minusculae
a b c d e f g h i j k l m
n o p q r s t u v w x y z

Aetate classica abecedarium Latinum viginti tres litteras habuit, quod excludit litteras J, U, et W. Medio Aevo additae sunt ad abecedarium et litterae J, U, W, et litterae minusculae.

Pronuntiatio litterarum aliquantum inter locutores hodie variat. Exempli gratia, litterae V et W [IPA|v] pronuntiantur apud locutores ecclesiaticos, sed semivocalis (IPA [uw] vel [w]) apud academicos. Littera J, cum adhibetur, pronuntiatur semivocalis (IPA [ij] aut [j]) aut ut 'J' aliarum linguarum (IPA [dʒ], [ʒ], aut [x]).

Lingua sex diphthongos ostendit: ae = [aɪ̯], ei = [eɪ̯], oe=[ɔɪ̯], au = [aʊ̯], eu = [ɛʊ̯], ui = [ʊɪ̯]. Ne diphthongi pronuntientur, diaeresis super secundam vocalem additur: aes (gen: aeris) versus aër (gen: aëris), heros (pl. heroës).

Lingua etiam vocales breves a longis distinguit. Antiquitate et apud multos huius diei locutores, vocales longae apicibus super litteras monstrantur: breves enim scribuntur a, e, i, o, u, y, et longi á, é, í, ó, ú, ý. Sunt quoque hodie qui macris vocales longas indicant scribentes: ā, ē, ī, ō, ū, ȳ.

 
Litteratura cursiva antiqua recreata ad exemplum Tabularum Vindolandiensium

Praeceptum Latinum, quo syllabarum accentus in dictibus polysyllabis determinetur, est hoc:

  1. Accentus in paenultima syllaba cadit cum dictum solum duas syllabas habet, aut cum vocalis paenultima est longa, aut cum duo consonantes vocalem paenultimam sequuntur;
  2. Accentus aliter in antepaenultima syllaba cadit.

Cum vocalium longitudo tantum in accentu determinando et in ablativo casu interdum distinguendo refert, sunt scriptores qui praecipue vocales longas apicibus macronibusve monstrent, cum in paenultimá vel ultimá syllabá cadunt (quod hác in clausulá monstrátur). Alii scriptores, sicut Arcadius Avellanus, solos accentus ipsos apícibus denotavérunt cum extra paenúltimam sýllabam caderent (quod hac in cláusula monstratur).

Grammatica

recensere
 
Grammaticae Artis Institutio ab Ioanne Susebrotum anno 1539 scripta
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Grammatica Latina.

Sicut linguae Graecae, sunt Latinae declinationes. Pro paradigmate nomina numerata sunt in declinationes et verba in coniugationes. In sententiis, voces sic ordinari solent:

  1. primae sunt subiectum: nomen aut pronomen casu nominativo a nominibus adiectivis et nominibus casu genitivo descriptum,
  2. sequuntur praedicatum: verbum coniugatum subiectum describens, ei praefixum nomen casu accusativo, nomen casu dativo, adverbia et descriptionem adverbialem.

Quia nomina et pronomina declinantur, munus eorum casu patefit, et dictionum ordo in sententiis variare potest. More Latino, dictiones notabiles in initio vel fine sententiae ponuntur.

Nomina substantiva

recensere

Nomen substantivum est pars orationis quae sive rem, sive hominem, sive locum sive notionem nominat, et per se intellegitur:

 
Hofmanni Lexicon Universale anno 1698 editum, quod multa nomina Latina nobis praebet
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Declinatio (grammatica).

Paene omnia nomina Latina declinantur, ut ea simul designent:

Paradigmata substantivorum divisa sunt in quinque declinationes, pro terminatione casus ablativi: a, o, i, e, u

Quod ad casus grammaticos spectatur:

  • Casus locativus iam quoque aetate classica, ut hodie, solus adhibitus est ad designandum quo loco aliquid exstat, utrum in urbe vel in oppido, vel in aliis locis sicut in urbe Roma=Romae, in domo=domi, in rure=ruri, vel in foco=foci. Nomina primae secundaeque declinationis propria formas speciales sumunt locativas, quae singulari numero idem sunt ut casus genetivus. Ablativus autem secundae declinationis quoque adhibitus est sensu locativo, cum quarto anno et similibus dicimus. Nominum tertiae declinationis locativus idem formatur ut dativus. Et aliarum declinationum et formarum pluralium locativus idem formatur ut ablativus. Tertio die, pridie, et hodie, exempli gratia sunt exempla locativi quintae declinationis.
 
Domine quo vadis?, pictura anno 1602 ab Hannibale Carracci picta, et in Pinacotheca Nationali Londinii monstrata, cuius titulus usum adverbii quo monstrat
  • Casus ablativus quidem aetate classica multos usos complectitur: instrumentales, locativos, necnon ablativos veros unde vel a quo latere ortus significantes. Casu instrumentali, quem aliae linguae Indoeuropaeae habent, lingua Latina aetate classica omnino iam caruit; munus eius et munus casus ablativi antiqui in casum ablativum classicum volvitur. Quamquam casus ablativus a quo latere ortus significare Latine solet, oportet nos notare adverbium quo a casu pronominis ablativo distinguendum esse, quia adverbium quo significat ad quem locum nec a quo loco (unde) nec in quo loco (ubi), neque quo tempore (quando).
 
Causidicus reum in iudicio accusat.
  • Casus dativus indicat, sive quem actio verbi oblique afficit, sive cui aliquid datur, sive propter quem aliquid agitur, sive cui aliquid agendum est, sive cui aliquid licet, lubet, satis, bene, aut male sit. Dativus Latinus quoque sensu possessivo adhibitus est, ad possessionem fortiter dicendum, exempli gratia in sententia Nomen mihi est = Nomen meum est.
  • Casus genetivus indicat nomen quoddam alterum nomen afficere: possessionem vel materiam vel classem vel qualitatem vel quantitatem. Latine quoque genetivus fungit cum nominibus actionis
    • cum nominibus substantivis scribimus e. g. "caritas tui = caritas erga te", "precatio deorum=precatio ad deos", "impetus urbis = impetus in urbem", "invidia mei= mea invidia";
    • cum nominibus adiectivis, quae obiectum petunt, scribimus e. g. "avidus laudis", "memor vestri", "oblitus sui", "amor sui", "nostrae consuetudinis imperitus", "plenus fidei";
  • Casum genetivum regunt
    • verba memorandi vel obliviscendi, quae aut accusativum aut genetivum petunt;
    • verba impersonalia, sicut refert et interest, quae petunt hominem affectatum genetivo casu reddere.
  • Casus accusativus Latine, ut in aliis linguis syntheticis, rem designat illam, quam verbi actio directe afficit. Quoque autem designat Latine actionis effectum, tempus dum aliquid accidit, rem aut locum ab actione petitum, subiectum in sententis indirectis, exclamationes. Omnes praepositiones Latinae aut ablativum aut accusativum petunt.
  • Casus nominativus simpliciter id aut eum designat, qui verbi actionem agit.
  • Casus vocativus designat quem ab altero vocatur. Vocativus Latinus semper idem est ut nominativus, praeterquam in declinatione secunda, ubi nomina quae in -us desinunt, vocativum formant -e addendo, et ubi nomina quae in -ius desinunt, vocativum formant -i addendo.

Nomina adiectiva

recensere

Nomen adiectivum dicitur nomen, quo rei vel rerum qualitas et numerus indicetur:

Sicut qualitas et numerus haud separatim exsistere intellegitur, tamen adiectivi exitus necessario adaptatur ad substantivi descripti genus, numerum et casum. Latine autem plurima nomina numeralia sunt indeclinabilia.

Adiectivi sensus ab adverbio et nomine casu ablativo et genetivo adaptatur, ubi ablativum saepe formatur vel ex supinum, e.g. "mirabile dictu."

Adiectiva ex nominibus substantivis et verbis derivantur, suffixa ad themata addendo, sicut -ulus, -culus, -osus, -tus, -eus, -alis, -arius, -orius, -ilis, -anus, -ensis, -inus, -eius, -icus, -ax, -idus, -ivus, -tivus, -ulus, -uvus, -ilis, -bilis, -tilis, et cetera. Participium specialiter dicitur adiectivum ex verbo formatum, quuod actionem quandam ad subiectum attribuit, e.g. faciens, factus, facturus. Ob naturam suam verbalem, haec adiectiva saepe argumenta casu ablativo, accusativo, et dativo additiva petunt, secundum consuetudinem verbi.

Comparationes

recensere
 
Turres altae quae comparandae sunt: Turris Chalifae (rubro colore depicta) altissima est omnium. Turris Taipeiensis est tam alta quam Turris Sicagoensis (in medio). Turris Taipeiensis autem altior est quam Turris Londoniensis (ad laevam).

Adiectiva generaliter tres gradus comparationis admittunt:

  • Positivus: e.g. (genere masculino) bonus, malus, magnus, longus, . . .
  • Comparativus: e.g. melior, peior, maior, longior, . . .
  • Superlativus: e.g. optimus, pessimus, maximus, longissimus, . . .

Ut substantiva comparentur, mos est adhibere:

  • casum ablativum rei comparatae
  • adverbium "quam" + nomen rei comparatae (necessario cum casus rei comparatae nec nominativus nec accusativus est)

Exempli gratia "Ille est maior fratribus suis" = "Ille est maior quam fratres sui."

Pronomina

recensere

Pronomen pars orationis est, quae rem, locum, aut hominem numquam per se nominat, sed nominis loco in sententiis adhibetur. Sicut nomina, pronomina pro numero, genere et casu declinatur.

In lingua Latina, omnia pronomina ex adiectivis ori putatur. Multa adiectiva enim saepe vim pronominalem in orationibus praebent.

Verba

recensere
 
Suetonius narrat verba C. Iulii Caesaris: "Pontico triumpho inter pompae fercula trium verborum praetulit titulum veni: vidi: vici, non acta belli significantem sicut ceteris, sed celeriter confecti notam."
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Coniugatio.

Verbum temporale sive verbum est pars orationis, quae actionem vel qualitatem rei praedicat. Quod verbum Latinum per eius coniugationem subiectum quoddam necessario implicat, verbum est unica orationis pars, quae perfectam orationem sola constituere potest.

Verba Latina coniugantur, ut ea simul designent:

  • Modos quattuor (indicativum, infinitivum, imperativum, coniunctivum),
  • Tempora tria (praesens, praeteritum, et futurum),
  • Aspectus duos (imperfectum et perfectum),
  • Personas tres,
  • Numeros duos (pluralem et singularem),
  • Genera duo (activum et passivum).

Paradigmata verborum in partes quattuor, coniugationes vocatas, divisa sunt pro terminatione infinitivi praesentis -āre, -ēre, -ere, -īre. Ut verba Latina ampliter declinentur, saltem studendae sunt hae quattuor verbi terminationes: indicativi praesentis primae personae, infinitivi praesentis, infinitivi perfecti, supini, e. g. :

  • amo, amāre, amāvisse, amātum
  • moneo, monēre, monuisse, monitum
  • lego, legere, lēgisse, lēctum
  • capio, capere, cēpisse, captum
  • audio,audīre, audīvisse, audītum

Ut verba irregularia, sicut sum, possum, eo, etc. declinantur, plures terminationes discendae sunt.

Adverbia

recensere
 
Quam celeriter currit equus! Hac in sententia adverbia describunt quomodo equus currat: Primum adverbium "quam" sequens adverbium "celeriter" describit, sensum eius augens.

Adverbium est pars orationis quae actionem describit, verborum vel adiectivorum. Adverbia respondunt ad quaestiones: quomodo? cur? quando? ubi? Exempli gratia, in oratione "Puer bene legit.", adverbium "bene" actionem verbi "legit" describit. Adverbium etiam potest adverbium describere, e.g. in oratione "Id multo bene est", "multo" "bene" describit.

Latine adverbia creare possumus libenter nominis adiectivi exitum mutando. Exempli gratia exitus -us in exitus -e aut -im mutatur, cum adiectiva primae declensionis habemus; et exitus -is in exitus -e aut -iter mutatur, cum adiectiva tertiae declensionis habemus. Videntur igitur: malus→male, seperatus→seperatim, facilis→facile, felix→feliciter.

Praepositiones

recensere
Vide etiam: SIDSPACE

Praepositiones sunt partes orationis indeclinabiles nomini, vel praenomini praepositae, quae affinitatem quandam inter ea indicant. Lingua Latina quadraginta et tres praepositiones habet.

Plurimae praepositiones ex adverbiis ortae sunt. Multa adverbia funguntur ut praepositiones, sicut "palam" et "clam". Et nonnullae praepositiones quoque vim adverbialem interdum habent, e.g. "Circum eo", "Ante eo", et "Propter eo". Interdum possumus idem dicere vi adverbiali ac vi praepositionali, e.g. "illo propter" (propter ut adverbium) = propter illum (propter ut praepositio).

Coniunctiones

recensere
 
Coniunctiones dicta pariter conligant.

Coniunctio est pars orationis, quae alia elementa grammatica coniungit, dum relationes grammaticae inter ea praeservantur. Aliae coniunctiones ex adverbiis ortae sunt, aliae ex pronominibus relativis praepositionibus ligatis. Nonnulla quidem adverbia Latina simul ut coniunctiones funguntur, sicut vel, ubi, ne, nec, et quam.

Constructiones speciales

recensere
 
Ecce Homo, tabula a Quintino Mesio ca. annum 1520 picta, cuius titulus usum dicti ecce monstrat, et praeclara verba nobis revocat Pontii Pilati, cum Iesum cruciatum populo ostendit.
  • Articulum: lingua Latina omnino articulis caret. Notandum autem est consuetudinem Latinam esse pronomine "hic" uti cum dicti declinationis casus definiuntur, pronomen "quisdam" saepe paene sensum articuli indefiniti capit, et pronomina "hic" et "ille" saepe sensum articuli definiti capiunt.
  • Ecce est dictum grammaticum exclamativum quod "vide hoc!" fere significat; e.g. "ecce homo" = "vide hunc hominem"
  • Res est nomen substantivum universale linguae Latinae. Dictum "res" adiectivo cuidam ligatum omnia significat, quae qualitatem adiectivo datam habeant. Hoc igitur est modus quo adiectiva in substantivum convertatur. Habemus igitur "res malae" = "omnia quae mala videntur"; "res informatica" = "omnia quae de informatica tractat"; "res publica" = "omnes res quae publice habentur" ="civitatis regimen, ius, et mercatus"; res novae = "nuntia" = (in civilitate) "rerum eversio"
  • Participium: est orationis pars, quae vim verbalem ostendit, dum adiectivo fungitur. In lingua Latina sunt quattuor participia:
Praeteritum, vim passivam habens: amatus, visus, dictus, factus, sensus
Praesens, vim activam habens: amans, videns, dicens, faciens, sentiens
Gerundivum, vim passivam habens, amandus, videndus, dicendus, sentiendus
Futurum, vim activam habens: amaturus, visurus, dicturus, facturus, sensurus
  • Supinum, quod est nomen substantivum neutrum quartae declinationis ex participio praeterito formatum; habemus igitur supina: amatum, visum, factum, sensum. Addendo verbum "ire" ad supinum, Latine redditur propositum actionis quoddam. Ergo, "eam amatum it" = "it ad eam amandum" = "it ut eam amet" ~ "eam amabit". Supinum casu ablativo redditum praecipue in adiectiva modificando fungit: e.g. mirabile dictu.
  • Gerundium, quod est nomen substantivum secundae declensionis ex participio gerundivo et infinitivo formatum.
Gerundii significatio fere omnes significationes complectitur infinitivi, participii praesentis, et participii praeteriti. Casús nominativi loco verbi infinitivum adhibetur, loco aliorum casuum gerundivi neutri generis. Gerundii usus praecipue est in oratione obliqua, clausulis infinitivis et verborum adiectivorumque descriptionibus per genetivum. E.g. "Dicit se esse bonum", "Vivere est amare", et " Vivit amandi causa".
Sicut gerundivum sensum normativum praebet, ita et gerundium. Habemus igitur: "homo id facit ad eam amandam" (gerundivum) = "homo id facit ad eam amandum" (gerundium) = "homo id facit eam amandi causa" (gerundium) ="homo id facit eo consilio ut eam amet" (clausula finalis)
 
Artemis cum damma, sculptura Romana, quae Graecam anno 325 a.C.n. a Leochare factam simulat, monstratque venatricem Artemidem bestiam dammam secutam (hoc est Artemis dammam iam assequitur et capit)
  • Verba deponentia: ea dicuntur quae formá activá carent et cuius forma passiva sensum activum habent. Exempli gratia, inter verba deponentia numerantur:
Primae coniugationis: mirari, minari, venari, recordari
Secundae: vereri, reri, fateri
Tertiae: sequi, loqui, uti, fungi, oblivisci, pati, frui, nasci, apisci, gradi
Quartae: partiri, metiri, adsentiri, oriri, moriri
Verba deponentia saepe participia sensu activo habent: e.g.
"Homo bestiam sequens" = "homo qui nunc bestiam sequitur".
"Homo bestiam secutus" = "homo qui iam bestiam sequitur"
"Homini bestia sequenda" = "bestia quam hominem oportet sequi"
"Homo bestiam secuturus" ="homo mox bestiam sequetur"
NB. Futurum semper sensum activum habet. Quare, dicendum igitur est "Homo bestiam secuturus est" nec numquam pravum "Homo bestiam secutum it"
  • Verba semi-deponentia: ea dicuntur anomala, quae partem imperfectam formae activae et partem perfectam formae pasivae habent. Exempli gratia:
Secundae: audeo, audere, ausus esse; gaudeo, gaudere, gavisus esse; soleo, solere, solitus esse
Tertiae: fido, fidere, fisus esse; fio, fieri, factus esse
  • Ablativus absolutus: est inclyta constructio Latina, ex casu ablativo instrumentali derivata, ubi participium et eius argumenta casu ablativo reddita pro clausulis subordinatis substituta sunt. Exempli gratia: "Urbe capta Aeneas fugit" ="cum urbs capta est, Aeneas fugit"="quia urbs capta est, Aeneas fugit"="postquam urbs capta est, Aeneas fugit." Ambiguitatem significationis quandam introducit, quam contextus sententiae solus potest resolvere.

Auctores praeclari

recensere
  Si plus cognoscere vis, vide etiam Libri Latini.
 
Petrus Abaelardus et Heloisa
 
Leonhardus Eulerus multum de mathematica saeculo duodevicensimo scripsit.
 
Frons Naturalis historiae, veterrima encyclopaediae a Gaio Plinio Secundo primo saeculo scriptae
 
Calendarium antiquum anni 1000

Lingua Latina et linguae aliae

recensere

Lingua Latina est fundamentum

Lingua Latina in cultura populari

recensere

Lingua Latina aliquando in cultura populari (ut seriebus televisificis, pelliculis, libris, et ceteris) videtur, primum in genere phantasmate mediaevali, et similibus, ubi saepe ut lingua magica adhibetur, exempli gratia ad incantandum aliquem aut aliquid. Ut lingua magica audiri potest exempli gratia in serie telvisificaThe Vampire Diaries ('Diaria Vampyrorum'; 2009–praesens).

Lost

recensere

In Lost ('Perditus'; 2004-2010), serie televisifica litterarum mysteriae populus est, qui Anglice The Others ("Alii") appellatur, et Latina lingua utitur.

Star Trek

recensere

Paulum linguae Latinae in Star Trek ('Iter Stellare'), universo ficto, auditur. In parte cinematographica The Game ('Ludus') seriei televisificae Star Trek: The Next Generation ('Iter Stellare: Proxima Aetas'), brevis conversatio inter Wesley Crusher et Ioannem Lucium Picard auditur:

Picard: Quomodo tua Latinitas est?
Wesley: Praestat quam prius.
Picard: Oppido bonum.

Etiam sunt sententiolae Latinae scriptae usitataeque in universo ficto:

Sententia Translatio Anglice Usus Pars cinematographica
Ad Astra per Aspera Reach for the Stars Through Adversity Classis Spatialis Terrestris ENT - "These Are the Voyages..."
Audentes fortuna iuvat Fortune favors the bold Columbia ENT - "Home", "Affliction", "Divergence"
Audentes Fortuna Imperii The bold (are) the fortune of the empire ISS Avenger ENT - "In a Mirror", Darkly, Part II"
Caveat emptor Let the buyer beware Datus et adhibitus ad Ferengi Alliance Datae TNG - "The Last Outpost"
Ex luna scientia From the moon, knowledge NASA ENT - "First Flight"
Ex astris scientia From the stars, knowledge Starfleet Academy TNG - "The First Duty"
Inter Arma Enim Silent Leges In time of war, the law falls silent Datus et adhibitus ad Section 31 Gulielmi Ross DS9 - "Inter Arma Enim Silent Leges"
Res Gesta Per Excellentiam Achievement through excellence NASA ENT - "First Flight"
Tempus fugit Time Flees vel Time Flies Ducane locutum VOY - "Relativity"

Plures tituli partium cinematographicarum Latini sunt:

  • TNG
    • Sub Rosa
  • DS9
    • Dramatis Personae
    • Inter Arma Enim Silent Leges
  • VOY
    • Ex Post Facto
    • Non Sequitur
    • Alter Ego
  • ENT
    • Terra Nova
    • Vox Sola

Stargate

recensere

In Stargate ('Astrorum Porta') universo ficto, vita extraterrestris prudens est Alteri appellata. Ut nomen dicit, linguam Latinam loquuntur, sed non nostram; aliam versionem linguae cuius linguam Latinam archaicam agit. Stargates ("Astrorum Portae"), quae in universo ficto videntur, Alterorum aedificabantur a pluriis millionibus annis.

Alteri duabus partibus consistunt: Anquietate ('antiquitas' Latine), Anglice autem (The) Ancients, "antiqui", appellatur, et Oris ('di'), qui Anglice Ori (['ɒraɪ]) appellantur. Antiquitas in galaxiis Via Lactea et Pegaso (galaxia in constellatione Pegasi sita) habitabant, et in indicto galaxia Dei habitabant.

Certo tempore antiquitas nobis hominibus terrestribus linguam suam dabat, quae tempore procedente ad nostram linguam Latinam evolvebatur.

Nexus interni

Lexica et glossaria

recensere

Notae

recensere
  1. ↑ Cicero, De finibus bonorum et malorum 1.10.
  2. ↑ Cicero, De oratore 2.28.
  3. ↑ Plin. Nat. 13.135; et interdum apud poetas.
  4. ↑ Plin. Ep. 2.10.2.
  5. ↑ 5.0 5.1 [citatio desiderata]
  6. ↑ FAZ.Net 24 Iunii 2010: Nadine Bös: "Für die Schule, nicht fürs Leben" (Scholae, non vitae). (Germanice)
  7. ↑ Gavin Betts, Teach Yourself Complete Latin, p. 7.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 Thorus Janson, Latin: Kulturen, historien, språket (Wahlström & Widstrand, 2009), ISBN 978-91-46-20428-2.

Bibliographia

recensere

Litterae

recensere

Nexus externi

recensere
  Vicimedia Communia plura habent quae ad linguam Latinam spectant.
  Lege de grammatica Latina in Vicilibris.
  Lege Ῥωμαϊκὴ γλῶττα ("Ser be etre shi/Experimenta") apud Vicipaediam lingua Graeca antiqua scriptam
Cultura popularis
Lingua Latina

Institutiones · Latinitas · Lexica · Libri Latini · Sententiae · Usus Latinae Linguae · Professores rerum classicarum


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Usor:Ser_be_etre_shi/Experimenta&oldid=3833839"