Capsicum (fructus)



Capsicum[1] seu chili[2] est fructus plantarum florentium generis Capsici, in familia Solanacearum. Huic generi sunt quinque fere species, quibus homines pro cibo et medicamentis uti solent, videlicet: Capsicum annuum, Capsicum baccatum, Capsicum chinense, Capsicum frutescens, Capsicum pubescens.
Primus Europaeorum Christophorus Columbus de capsico fructu in ephemeride primae navigationis sub die 15 Ianuarii 1493 refert: "Abundat etiam ají, videlicet piper huius gentis e quorum magis quam piper valeant, sine quo nullus unquam cenat, quod saluberrimum est; quo quinquaginta caravellae quotannis in hac Hispaniola onerari possunt."[3] Ipse semina huius fructus ad reges Hispanicos statim reddidit, sicut ex epistula anno insequenti in insula Isabella scripta constat: "illius axí quod nos piper nuncupamus, de quo e prima navigatione ad Exc. vestr. adduximus, hinc recipietis quantum mandabitis; cuius semina in hortis serta crescuntur."[4] Didacus Alvares Chanca etiam, particeps huius navigationis, in epistula anno 1494 scripta ait: "Tanquam speciem ad condimentum habent speciem agí appellatam, e qua tam pisces quam aves quantas capiant comeduntur; quae multis varietatibus prodit"[5] Conquisitator anonymus [it] (sic nuncupatus) qui cum Cortesio Mexicopolim anno 1519 venit de "pipere" nundinis huius urbis venditato ait:[6] "habent varietatem piperis condimentarii, chil appellati, sine quo nullum cibum comedunt."[7]
NotaeRecensere
- ↑ "Capsicum": #Gesnerus (1561); #Gregorius de Regio (1611)
- ↑ "Chili" litteris italicis: #Bontius (1631)
- ↑ Tambien hay mucho ají, ques su pimienta, della que vale mas que pimienta, y toda la gente no come sin ella, que la halla muy sana; puédense cargar 50 carabelas cada año en aquella Española: #Columbi ephemeris (1493) p. 286 editionis 1858
- ↑ ... del axí, a qui deçimos pimienta, del que truxe el otro viaje a V. Al., aquí ay y abrá cuanto V. Al. mandare, que les siembran y naçen en huertas: #Columbi liber copiarum (1493-1503) no. 2
- ↑ Tienen por especia, por lo adobar, una especia que se llama Agí con la cual comen también el pescado, como aves cuando las pueden haber: #Chanca (1494) p. 370 editionis 1858
- ↑ #Conquisitator anonymus (post 1519) f. 258v editionis 1606
- ↑ Hanno una sorte di pepe da condire, che si chiama Chil, che niuna cosa mangiano senza esso: #Conquisitator anonymus (post 1519) f. 255v editionis 1606
BibliographiaRecensere
- Fontes antiquiores
- 1493 : Christophorus Columbus, Ephemeris primae navigationis a Bartholomaeo Casao rescripta, in Martin Fernandez de Navarrete, ed., Colección de los viages y descubrimientos vol. 1 (2a ed. Matriti, 1858) pp. 153-313
- 1493-1503 : Christophorus Columbus, Epistulae ineditae in Antonio Rumeu de Armas, ed., Libro copiador de Cristóbal Colón: correspondencia inédita con los Reyes Católicos sobre los viajes a América (Matriti, 1989) Editiones interretiales
- 1494 : Didacus Álvarez Chanca, Epistula de secunda navigatione Christophori Columbi, in Martin Fernandez de Navarrete, ed., Colección de los viages y descubrimientos vol. 1 (2a ed. Matriti, 1858) pp. 370-371
- post 1519 : "Relatione d'alcune cose della Nuova Spagna e della gran città di Temestitan Messico [it]" in Giovanni Battista Ramusio, ed., Navigationi et viaggi (Venetiis, 1555-1559) vol. 3 ff. 254r-259r editionis 1606
- 1530 : Petrus Martyr ab Angleria, De orbe novo decades lib. 5 cap. 9 f. 83r
- 1539 : Hieronymus Bock, New Kreütter Buch pars 2 f. 86v; eiusdem Kreüterbuch (1551) ff. 350r-351r; eiusdem Kreutterbuch (1560) ff. 342-344
- ante 1542 : Codex Mendoza (liber pictus, c. 1534/1542) f. 51v-52r etc.; cf. Frances Berdan, Patricia Anawalt, The Essential Codex Mendoza (Berkeleiae, 1997) pp. 132-133 etc.
- 1542 : Leonhartus Fuchsius, De historia stirpium commentarii insignes pp. 731-735
- 1550 : Hieronymus Cardanus, De subtilitate pp. 197-198
- 1554 : Rembertus Dodonaeus, Posteriorum trium de stirpium historia commentariorum imagines (pp. 181-183 apud Google Books); eiusdem Histoire des plantes (1557) pp. 441-442
- 1557 : Iulius Caesar Scaliger, Exotericarum exercitationum liber quintus decimus, de subtilitate, ad Hieronymum Cardanum (ff. 200v-201r apud Google Books)
- 1561 : Conradus Gesnerus, "De hortis Germaniae" in Valerius Cordus, Annotationes in Dioscoridis ... [etc.] f. 272b "Piper Indicum, capsicum ... piper Hispanicum, Calecuticum, Bresilicum"
- 1565 : Nicolaus Monardes, Dos libros. El uno trata de todas las cosas que traen de nuestras Indias Occidentales quaternion f 6
- ante 1566 : Bartolomé de las Casas, Apologética historia sumaria pp. 304-305 editionis 1876
- 1573 : Petrus Andreas Matthiolus, I discorsi ... nelle sei libri di Pedacio Dioscoride Anazarbeo della materia medicinale (editio 1573) lib. 2 cap. 148 (p. 405 apud Google Books); idem, Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei de Materia Medica (editio 1574) lib. 2 cap. 153 pp. 434-437
- 1574 : Carolus Clusius (ed.), De simplicibus medicamentis ex occidentali India delatis quorum in medicina usus est pp. 71-74
- ante 1581 : Didacus Duran, Historia de las Indias de Nueva-España y islas de Tierra Firme (Mexicopoli, 1867-1880) vol. 1 p. 211 etc.
- ante 1584 : Bernardus Díaz del Castillo, La historia verdadera de la conquista de la Nueva España (manuscriptum, ante 1584) cap. 83 p. 254 editionis interretialis Serés
- 1590 : Iacobus Theodorus Tabernaemontanus, Eicones plantarum seu stirpium p. 859
- 1591 : Juan de Cárdenas, Primera parte de los problemas y secretos maravillosos de las Indias (Mexicopoli) pp. 113-115 editionis 1913
- ante 1595 : Franciscus Hernandez; Nardus Antonius Recchus, scriba, De materia medica Novae Hispaniae, Philippi Secundi Hispaniarum ac Indiarum regis invictissimi iussu (manuscriptum, ante 1595) ff. 92v-94r
- 1596 : Casparus Bauhinus, Phytopinax pp. 155-156
- 1597 : John Gerard, The Herball, or generall historie of plantes pp. 292-293 "Of Ginny or Indian pepper"
- 1601 : Israel Spachius, interpr.; Ioannes Fragosus, Aromatum, fructuum et simplicium aliquot medicamentorum ex India utraque .. in Europam delatorum ... historia brevis. Argentinae (f. 33r apud Google Books) "Piper Indorum Occidentalium, quod vocant Axi"
- 1609 : Garcias Lasus Inca, Comentarios Reales de los Incas vol. 1 f. 210; recensio interretialis
- 1611 : Gregorius de Regio, "De varietate capsicorum" in Carolus Clusius, Curae posteriores pp. 95-108
- 1615 : Franciscus Hernandez, Quatro libros de la naturaleza y virtudes de las plantas y animales que estan recevidos en el uso de medicina en la Nueva Espana (1615) lib. 2 cap. 3 ff. 72r-74r, Rerum medicarum Novae Hispaniae thesaurus (1628) lib. 5 cap. 3 pp. 134-138
- 1631 : Iacobus Bontius, Historia naturalis et medica Indiae orientalis
- "An nescis, eos addere fructum ricini Americani, quod lada Chili Malaii vocant, quasi dicas Piper è Chile, Brasiliae contermina regione" (p. 10).
- 1640 : Ioannes Parkinsonus, Theatrum botanicum pp. 355-359 (Textus apud Google Books)
- 1658 : G. Pisonis De Indiae utriusque re naturali et medica
- "Teste Ximene Mexicani hanc plantam Chilli vocant, quae fert siliquas illas Hispaniolae Incolae Axi et Antiqui Siliquastrum, Hispani Piper vocant Americanum, et Auctarius Capsicum" (p. 226).
- 1695 : Georgius Everhardus Rumphius, Herbarium Amboinense (Amstelaedami: Chanquion, 1741-1750) vol. 5 p. 247 et tab. 88; cf. E. D. Merrill, An Interpretation of Rumphius's Herbarium Amboinense. Manilae: Department of Agriculture and Natural Resources, Bureau of Science, 1917 p. 462
- "Malaice Lada Tschili, ac tantummodo Tschili, unde multi crediderunt, hoc Piperis genus primum ex regno Chili fuisse translatum, quod cum vero non videtur convenire" (lib. 8, cap. 50).
- Eruditio recentior
- Jean Andrews, Peppers: the domesticated capsicums. 2a ed. Austin: University of Texas Press, 1995
- Jean Andrews, "The Peripatetic Chilli Pepper: diffusion of the domesticated capsicums since Columbus" in Nelson Foster, Linda S. Cordell, edd., Chilies to Chocolate: Food the Americas Gave the World (Tucson: University of Arizona Press, 1992) pp. 81-94 (Paginae selectae apud Google Books)
- Charles R. Clement, Michelly de Cristo-Araújo, Geo Coppens d’Eeckenbrugge, Alessandro Alves Pereira, Doriane Picanço-Rodrigues, "Origin and Domestication of Native Amazonian Crops" in Diversity vol. 2 (2010) pp. 72-106
- Marie-Christine Daunay, Henri Laterrot, Jules Janick, "Iconography and History of Solanaceae: Antiquity to the XVIIth Century', in: Jules Janick, Horticultural Reviews, vol. 34 (2007), pp. 1-112 (Paginae selectae apud Google Books)
- Marie-Christine Daunay, Henri Laterrot, Jules Janick, "Iconography of the Solanaceae from Antiquity to the XVIIth Century: a Rich Source of Information on Genetic Diversity and Uses" in Acta Hort. no. 745 (2007) pp. 59-88
- Barbara Pickersgill, "Chile Peppers" in Rafael Lira, Alejandro Casas, José Blancas, edd., Ethnobotany of Mexico: Interactions of People and Plants in Mesoamerica (Springer, 2016) pp. 417-438 (Paginae selectae apud Google Books)
- Vincent M. Russo, ed., Peppers: Botany, Production and Uses. Wallingford: CAB International, 2012 (Paginae selectae apud Google Books)
- Frederick J. Simoons, Food in China: A Cultural and Historical Inquiry (CRC Press, 2014) pp. 385-386 (Paginae selectae apud Google Books)
- Vito Teti, Storia del peperoncino: un protagonista delle culture mediterranee. Romae: Donzelli, 2007
- Clifford A. Wright, "The Medieval Spice Trade and the Diffusion of the Chile" in Gastronomica vol. 7 no. 2 (2007) pp. 35-43
Nexus interni
Nexus externiRecensere
Vicimedia Communia plura habent quae ad Capsica spectant. |
- De chili (historia, botanica etc.)
- "Capsicum and Chillies: Commercial Cultivation" apud DPI&F Queensland, Australia
- "Capsicum pepper factsheet" apud Purdue Guide to Medicinal and Aromatic Plants
- "Capsicums: Innovative Uses of an Ancient Crop: History, Botany, Breeding, and Pungency"
- "Descriptors for Capsicum (Capsicum spp.)" apud Bioversity International
PinacothecaRecensere
Cultivarietates Capsici annui
Peperoncini in kebab restaurant
Fructus varietatis Cayenne Capsici annui
Capsicum chinense (Anglice Scotch bonnet) in macello Caribaeo
Capsicum chinense (Anglice Scotch bonnet)
Capsicum frutescens (Anglice Thai peppers)
Piripiri (Capsicum frutescens 'African Devil')
Naga Jolokia pepper vel bhut jolokia (Capsicum chinense x C. frutescens)