Ostracismus

Ostracismus (Graece ὀστρακισμός vel ἐξοστρακισμός, quod Cornelius Nepos "testularum suffragia"^[1] aut "testarum suffragia"^[2] Latine interpretabatur) in antiquis Graeciae democratiis fuit institutum quo populi concilium (ecclesia Athenis) viros quos nimis ambitiosos aut tyrannidem adfectare iudicabat, etiam si nihil mali fecissent, e civitate expellere et exsilio decem annorum Athenis, breviore aut longiore alibi, multare poterat. Ita enim aequalitatem civium inter se et veram democratiam tuendas esse existimabant.^[3]

De Clistheniana lege

Ostraca varia.

Athenis Clisthenes ultimo anno sexti saeculi post expulsos Pisistratidas hanc legem tulerat adversus tyrannorum adfines vel amicos. Primum quidem adversus tyrannorum propinquos hac lege usi sunt, mox tamen etiam homines optime de patria meriti (Aristides, Cimon, Themistocles, Periclis pater Xanthippus) ostracizati sunt quia potentiores videbantur quam ut sine aequi iuris periculo^[4] manere possent. Non ultra quintum saeculum viguit illa lexː nam Hyperbolus anno 416 a.C.n. omnium ultimus ostracizatus creditur^[5]. Tum enim factionum duces adversarios ita de medio tollere solebant^[6] . Nemo ignavus aut socors aut egens umquam ostracizabatur praeter fortasse illum Hyperbolum^[7]. Qui ostracizati erant in alia civitate habitare debebant nec Athenas ante decem annos redire eis licebat sed eorum bona non publicabantur, quod si damnati essent eis accidisset. Plutarchus ostracismum non poenam fuisse sed incruentam satisfactionem invidiae et odio populari datam existimabat^[8]. Cum autem Xerxes Graeciam invadit Athenienses ostracizatos exsules revocaverunt, in quibus fuerat Aristides.

Vocabulum e testulis in quibus nomen ostracizandi viri inscribebant (Graece ostrakon) ductum est. Sex milia suffragiorum necessaria fuisse videntur^[9]. Primum ecclesia fiebat an populus illo anno ostraca ferre vellet. Si ita opinati essent populus iterum convocabatur et quodcumque nomen vellet unusquisque ostraco suo inscribebat.

Notae

↑ Themistocles 8.1.
↑ Cimon 3.
↑ Aristoteles, Politica, III.13.15-25 et V.3.3.
↑ Plutarchus, Themistocles 53ː οὓς ᾤοντο τῇ δυνάμει βαρεῖς καὶ πρὸς ἰσότητα δημοκρατικὴν ἀσυμμέτρους εἶναι.
↑ Plutarchus, Aristides 7 et Alcibiades XIII.4-9. Thucydides VIII.73.3. Cuniberti (G.), Iperbolo ateniese infame. (Istituto Italiano per gli Studi Storici, 45), Napoli, 2000 Recensio critica. Arlette Roobaert, "L'apport des ostraka à l'étude de l'ostracisme d'Hyperbolos", L'Antiquité Classique, 1967ː 524-535
↑ Aristoteles, Politica III.13.23.
↑ Tres versus poetae comici Platonis ita opinantes apud Plutarchum (Vita Niciae et Vita Alcibiadis) servati sunt.
↑ Vita Themistoclis 53ː Κόλασις γὰρ οὐκ ἦν ὁ ἐξοστρακισμός, ἀλλὰ παραμυθία φθόνου καὶ κουφισμὸς ἡδομένου τῷ ταπεινοῦν τοὺς ὑπερέχοντας καὶ τὴν δυσμένειαν εἰς ταύτην τὴν ἀτιμίαν ἀποπνέοντος et Aristides 7ː Μοχθηρίας γὰρ οὐκ ἦν κόλασις ὁ ἐξοστρακισμός, ἀλλ᾽ ἐκαλεῖτο μὲν δι᾽ εὐπρέπειαν ὄγκου καὶ δυνάμεως βαρυτέρας ταπείνωσις καὶ κόλουσις, ἦν δὲ φθόνου παραμυθία φιλάνθρωπος, εἰς ἀνήκεστον οὐδέν, ἀλλ᾽ εἰς μετάστασιν ἐτῶν δέκα τὴν πρὸς τὸ λυποῦν ἀπερειδομένου δυσμένειαν
↑ Plutarchus, Aristides 7.6. Confer hanc legem apud Demosthenem, In Timocratem 59ː μηδὲ νόμον ἐξεῖναι ἐπ᾽ ἀνδρὶ θεῖναι, ἐὰν μὴ τὸν αὐτὸν ἐπὶ πᾶσιν Ἀθηναίοις τιθῇ ἐὰν μὴ ψηφισαμένων μὴ ἔλαττον ἑξακισχιλίων οἷς ἂν δόξῃ κρύβδην ψηφιζομένοις, et Andocidem, De Mysteriis 87 legendam.

Fontes

Ostraca Athenis inventa, in quibus nomen Themistoclis legitur

Aristoteles, De republica Atheniensium 22 et 43.5
Contra Alcibiadem, oratio Andocidis inscripta, vero auctore ignoto.
Cornelius Nepos, Liber de excellentibus ducibus exterarum gentium II.8 et III.2 et V.3.
Plato, Gorgias 516d
Plutarchus, Vita Aristidis 1, 7 et Vita Cimonis 24 et Vita Themistoclis 19, 28, 53 et Vita Alcibiadis 13.4-9, Vita Periclis 28-30 et Vita Niciae 11.
Scholiasta ad Aristophanis Equites 855

Nexus interni

Plura legere si cupis

Latine

Reginaldus Mercator, De ostracismo Themistoclis, 2018 et ibidem De ostracismo et demagogia, 2023
Quaedam de ostracismo Atheniensium, Richlinghusii : Typis Bauerianis, 1809
Joannes Antonius Paradys, Dissertatio literaria de ostracismo Atheniensium, Lugduni Bataborum, 1793

Barbare

Jean-Noël Allard, "L’ostracisme en image. Les graffitis sur les ostraka athéniens", Images re-vues, 2018(6)
Hieronymus Carcopino, L'ostracisme athénien. Paris, Alcan, 1935 Recensio critica
Claude Mossé, "De l’ostracisme aux procès politiques : le fonctionnement de la vie politique à Athènes" in D'homère à Plutarque, Ausonius, 2007ː 159-166
Sara Forsdyke, Exile, Ostracism, and Democracy: The Politics of Expulsion in Ancient Greece, Princeton University Press, 2009 Recensio critica Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Klaus Freitag, "Schrift und Herrschaft im antiken Griechenland in klassischer Zeit: Überlegungen zum Ostrakismosverfahren in Athen" in Schrift und Herrschaft: Facetten einer komplizierten Beziehung, 2022: 41-78
Donald Kagan, "The Origin and Purposes of Ostracism", Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 1961ː 393-401
Paul J. Kosmin, "A Phenomenology of Democracy: Ostracism as Political Ritual", Classical Antiquity, 2015ː 121-162
Albert Martin, "Notes sur l’ostracisme dans Athènes" in Mémoires présentés par divers savants étrangers à l’Académie , 1913ː 383-446

[1] Themistocles 8.1.

[2] Cimon 3.

[3] Aristoteles, Politica, III.13.15-25 et V.3.3.

[4] Plutarchus, Themistocles 53ː οὓς ᾤοντο τῇ δυνάμει βαρεῖς καὶ πρὸς ἰσότητα δημοκρατικὴν ἀσυμμέτρους εἶναι.

[5] Plutarchus, Aristides 7 et Alcibiades XIII.4-9. Thucydides VIII.73.3. Cuniberti (G.), Iperbolo ateniese infame. (Istituto Italiano per gli Studi Storici, 45), Napoli, 2000 Recensio critica. Arlette Roobaert, "L'apport des ostraka à l'étude de l'ostracisme d'Hyperbolos", L'Antiquité Classique, 1967ː 524-535

[6] Aristoteles, Politica III.13.23.

[7] Tres versus poetae comici Platonis ita opinantes apud Plutarchum (Vita Niciae et Vita Alcibiadis) servati sunt.

[8] Vita Themistoclis 53ː Κόλασις γὰρ οὐκ ἦν ὁ ἐξοστρακισμός, ἀλλὰ παραμυθία φθόνου καὶ κουφισμὸς ἡδομένου τῷ ταπεινοῦν τοὺς ὑπερέχοντας καὶ τὴν δυσμένειαν εἰς ταύτην τὴν ἀτιμίαν ἀποπνέοντος et Aristides 7ː Μοχθηρίας γὰρ οὐκ ἦν κόλασις ὁ ἐξοστρακισμός, ἀλλ᾽ ἐκαλεῖτο μὲν δι᾽ εὐπρέπειαν ὄγκου καὶ δυνάμεως βαρυτέρας ταπείνωσις καὶ κόλουσις, ἦν δὲ φθόνου παραμυθία φιλάνθρωπος, εἰς ἀνήκεστον οὐδέν, ἀλλ᾽ εἰς μετάστασιν ἐτῶν δέκα τὴν πρὸς τὸ λυποῦν ἀπερειδομένου δυσμένειαν

[9] Plutarchus, Aristides 7.6. Confer hanc legem apud Demosthenem, In Timocratem 59ː μηδὲ νόμον ἐξεῖναι ἐπ᾽ ἀνδρὶ θεῖναι, ἐὰν μὴ τὸν αὐτὸν ἐπὶ πᾶσιν Ἀθηναίοις τιθῇ ἐὰν μὴ ψηφισαμένων μὴ ἔλαττον ἑξακισχιλίων οἷς ἂν δόξῃ κρύβδην ψηφιζομένοις, et Andocidem, De Mysteriis 87 legendam.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]