Zythum
Zythum (vocabulum Graecum, litteris Graecis ζῦθος, scilicet "fermentum";[1] lingua Aegyptia antiqua hqt) fuit cervesia ab Aegyptis antiquis e bracibus sive hordei seu farris sive amborum confectus. Vestigia frumentorum, bracium, amylorum, bacteriorum quae confectione cervesiae participant variis locis ab archaeologis reperiuntur, exempli gratia Hieraconpoli ubi "braxatoria" aevi praedynastici, i.e. medii millennii IV a.C.n. reperta sunt; Abydi eodem aevo frequentati; Deir el-Medina et Amarna sub novo regno, i.e. millennio II exeunte.[2]
Graeci antiqui cervesiam apud Thraces et Phryges (nomine brytum) sed praesertim apud Aegyptos cognoscebant atque huic populo ante alios attribuebant. Ita Aeschylus saeculo V a.C.n. Aegyptios in scaenam tragicam introduxit femineosque et cervesiae potores finxit:
- ἀλλ´ ἄρσενάς τοι τῆσδε γῆς οἰκήτορας
- εὑρήσετ´, οὐ πίνοντας ἐκ κριθῶν μέθυ·
("Incolas huius terrae viros esse reperietis, non temeti ex hordeo potores").[3] Quam rem iam oratione soluta Hecataeus rettulit: "Hecataeus libro secundo suae Totius orbis descriptionis, cum de Aegyptiis dixisset, eos pane vesci, subiungit, 'et hordeum potus conficiendi gratia molent'".[4] Eisdem annis Herodotus rationem huius habitudinis, erroneam sed Graecis suasivam, dedit, "vinum ex hordeo" Aegyptiis bibentibus "quia vites ista terra non habent".[5] Theophrastus, primus scriptorum nobis cognitorum, saeculo IV a.C.n. exeunte nomen ζύθος (sic scriptum) huic potioni applicavit.[6] Ille etiam folia Cyperi esculenti ad cervesiam Aegyptiam temperandam adhibita esse relatus est.[7] Diodorus Siculus medio saeculo I a.C.n. cervesiae confectionem ope dei Dionysi didicisse: "Is" ait "primus inventor fuit potionis ex hordeo, a nonnullis zythos appellatae, qui bono suo gustu minime vino cedit. Usum docuit illis qui terras vitibus non idoneas possidebant".[8] Plinius in Naturali historia zythum aliasque cervesias laudat "quorum omnium spuma cutem feminarum in facie nutrit".[9] Ulpianus iuris consultus saeculo III ineunte zythum "in quibusdam provinciis ex tritico vel ex hordeo vel ex pane conficitur" rettulit:[10] in quibus provinciis? Certe in Aegypto, sed etiam in Cyrenaica, nam Oribasius zythum Cyrenaicum ab alio maiore ventositate distinxit.[11] Cyrillus auctor Christianus "zythus" (sic) "Aegyptiorum quidam potus, sed frigidus et turbidus" esse scripsit.[12]
Pauca ergo scriptores Graeci et Romani, Aegypti expertes, de zytho scripserunt: zythum enim haud cognoscebant. Auctor nihilominus Graecus, Aegypti certe incola sed nomine ignoto, opusculum De zythorum confectione saeculo fere IV p.C.n. conscripsit. Textus magna parte nobis servatus inter opera Zosimi Panopolitani editus est. Auctor initium confectionis zythi hoc fere modo praecepit: hordeum album mundum aqua maceratur, sub vento siccatur, rursus maceratur, tunditur, in massam levatur, torretur, diffrangitur. Micae aqua mersae cribrantur.[13]
Millennio II exeunte zythum ope calami bibi solebat, sicut in stela Amarnae reperta videtur, hodie Berolini in Museo Aegyptio servata.[14]
Notae
recensere- ↑ De etymologia vide Nelson (2005) p. 23 et nota 30
- ↑ Samuel (2000) pp. 539-542 et passim
- ↑ Aeschylus, Supplices 952-953
- ↑ Ἑκαταῖος δ´ ἐν δευτέρῳ περιηγήσεως εἰπὼν περὶ Αἰγυπτίων ὡς ἀρτοφάγοι εἰσὶν ἐπιφέρει· «Τὰς κριθὰς ἐς τὸ πῶμα καταλέουσιν»· Athenaeus, Deipnosophistae 447c. Versio Latina Dalecampii emendata
- ↑ οἴνῳ δὲ ἐκ κριθέων πεποιημένῳ διαχρέωνται· οὐ γάρ σφι εἰσὶ ἐν τῇ χώρῃ ἄμπελοι· Herodotus, Historiae 2.77
- ↑ Theophrastus, De causis plantarum 6.11.2
- ↑ Theophrastus, Historia plantarum 4.8.12
- ↑ εὑρεῖν δ´ αὐτὸν [τὸν Διόνυσον] καὶ τὸ ἐκ τῆς κριθῆς κατασκευαζόμενον πόμα, τὸ προσαγορευόμενον μὲν ὑπ´ ἐνίων ζῦθος, οὐ πολὺ δὲ λειπόμενον τῆς περὶ τὸν οἶνον εὐωδίας. τοῦτο δὲ διδάξαι τοὺς χώραν ἔχοντας μὴ δυναμένην ἐπιδέχεσθαι τὴν τῆς ἀμπέλου φυτείαν· Diodorus. Similiter "temetum ex hordeo: hoc primum invenerunt Aegyptii ante vini inventionem" (ἐκ κριθῶν µέθυ· πρὸ γὰρ τῆς εὑρέσεως τοῦ οἴνου τοῦτο ἐξεῦρον Aἰγύπτιοι): Scholia in Aeschyli Supplices 953
- ↑ Plinius, Naturalis historia 22.164
- ↑ Ulpianus apud Iustinianum, Digesta 33.6.9
- ↑ Oribasius, Collectanea medica 3.23.4
- ↑ Cyrillus, Commentarii in Isaiam 2.4.287–288 (PG vol. 70 col. 459CD)
- ↑ Pseudo-Zosimus; Nelson (2005) pp. 23-24 et nota 32
- ↑ Museum Aegyptium 14122. Caris-Beatrice Arnst et al.; Karl-Heinz Priese, ed., Staatliche museen zu Berlin: Ägyptisches Museum und Papyrussammlung (Moguntiae: Philipp von Zabern, 1991) no. 80, pp. 129-130. Vide Rachael Sparks, "Canaan in Egypt: Archaeological Evidence for a Social Phenomenon" in Janine Bourriau, Jacke Phillips, edd., Invention and Innovation: The Social Context of Technological Change II, Egypt, the Aegean and the Near East, 1650-1150 B.C (Oxoniae: Oxbow Books, 2016) pp. 36-38
Bibliographia
recensere- Fontes antiquiores
- medio saec. I a.C.n. : Diodorus Siculus, Bibliotheca historica 4.2
- c. 80 : Dioscorides, De materia medica 2.87
- saec. IV : Pseudo-Zosimus Panopolitanus, De zythorum confectione Textus (Graece, Latine)
- Eruditio
- Bartosz Adamski, Karolina Rosińska-Balik, "Brewing Technology in Early Egypt. Invention of Upper or Lower Egyptians?" in Agnieszka Mączyńska, ed., The Nile Delta as a centre of cultural interactions between Upper Egypt and the Southern Levant in the 4th millennium BC (Poznań, 2014) pp. 23-36 Textus alibi
- Dina Faltings, "Die Bierbrauerei im Alten Reich" in Zeitschrift für Ägyptische Sprache und Altertumskunde vol. 118 (1991) pp. 104-116
- Wolfgang Helck, Das Bier im alten Ägypten. Berolini, 1971
- Max Nelson, The Barbarian’s Beverage. A History of Beer in Ancient Europe. Londinii: Routledge, 2005 Textus
- Julius Preuss, Biblisch-talmudische Medizin (Berolini: Karger, 1911) pp. 673-674
- Delwen Samuel, "Ancient Egyptian cereal processing: beyond the artistic record" in Cambridge Archaeological Journal vol. 3 (1993) pp. 276-283
- Delwen Samuel, "Archaeology of ancient Egyptian beer" in Journal of the American Society of Brewing Chemists vol. 54 (1996) pp. 3-32
- Delwen Samuel, "Brewing and baking" in P. T. Nicholson, I. Shaw, edd., Ancient Egyptian materials and technology (Cantabrigiae: Cambridge University Press, 2000) pp. 537-576
- Delwen Samuel, "Brewing and baking in ancient Egyptian art" in H. Walker, ed., Food in the arts. Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery, 1998 (Totenais: Prospect Books, 1999) pp. 173-181
- Delwen Samuel, "Investigation of ancient Egyptian baking and brewing methods by correlative microscopy" in Science vol. 273 (1996) pp. 488-490
- Henri Wild, "Brasserie et panification au tombeau de Ti" in Bulletin de l'Institut Français d'Archéologie Orientale vol. 64 (1966) pp. 95-120.
Nexus externi
recensere
|
Vicimedia Communia plura habent quae ad confectionem zythi spectant. |
- Dimitra Makri, O οίνος, ο ζύθος και άλλα ποτά στην Αίγυπτο υπό το φως των ελληνικών παπύρων (dissertatio Universitatis Ioanninorum, 2019) De hac dissertatione
- Delwen Samuel, An archaeological study of baking and bread in New Kingdom Egypt (dissertatio Universitatis Cantabrigiensis, 1994)
- "Hierakonpolis: Breweries by the cultivation" [i.e. braxatoria prope agros?]
- "Hierakonpolis: Wadi breweries"