Grammatica Latina
Grammatica Latina regulas ostendit, quibus voces linguae Latinae adhibeantur. Grammaticae ars in III principales partes dividitur: orthographia, quae ad litteras, etymologia, quae ad voces singulas, et constructio seu syntaxis, quae ad orationem vel ordinem dictionum pertinet.
Nomina
recensereNomen est pars orationis quae habet casus, significans corpus aut rem proprie vel communiter. Quattuor genera sunt nominibus quae dicuntur masculinum, ut fluvius, femininum, ut domus, neutrum, ut agmen, et commune, ut sacerdos (quod esse masculinum vel femininum potest). Praeterea duo numeri sunt, qui dicuntur singularis, ut agmen, et pluralis, ut agmina. Casus sex sunt nominibus, qui dicuntur nominativus, ut fluvius, genetivus, ut fluvii, dativus, ut fluvio, accusativus, ut fluvium, ablativus, ut fluvio, et vocativus, ut fluvi. In differentibus partibus sermonis, oportet differentibus casibus uti. Exemplorum gratia:
- Nominativus: Homo facit laborem
- Genetivus: Uxor hominis facit laborem
- Dativus: Uxor homini dat donum. Uxor est homini.
- Accusativus: Uxor adiuvat hominem
- Ablativus: Uxor cum homine pugnat. Uxor ab homine laudatur.
- Vocativus: O homo, veni!
In declinationes quinque dividuntur omnia nomina, et cuique est genus nominum quod constat ex nominibus quae desinunt vel declinantur eodem modo.
Prima declinatio constat ex nominibus quae desinunt in -a, ut femina et sella. Pleraque haec nomina sunt feminina, sed illa quae significant occupationes saepe sunt masculina, ut nauta et agricola (sed illa quae habent eandem formam ablativam pluralem cum nominibus ex secunda declinatione saepe mutantur ut possint distingui, ut filia, cuius forma ablativa pluralis est filiabus). Ita declinantur, cum vocalibus longis:
Singularis | Pluralis | |
---|---|---|
Nominativus | fēmina | fēminae |
Genetivus | fēminae | fēminārum |
Dativus | fēminae | fēminīs |
Accusativus | fēminam | fēminās |
Ablativus | fēminā | fēminīs |
Vocativus | fēmina | fēminae |
Secunda declinatio constat ex nominibus quae desinunt in -us vel um, ut dolus et scutum. Pleraque haec nomina sunt masculina vel neutra. Ita declinantur.
Singularis | Pluralis | |
---|---|---|
Nominativus | dolus, scutum | dolī, scuta |
Genetivus | dolī, scutī | dolōrum, scutōrum |
Dativus | dolō, scutō | dolīs, scutīs |
Accusativus | dolum, scutum | dolōs, scuta |
Ablativus | dolō, scutō | dolīs, scutīs |
Vocativus | dole, scutum | dolī, scuta |
Tertia declinatio constat ex nominibus quae desinunt in multis differentibus formis (quamquam similiter declinantur) ut ovis et pastor et fulgur. Haec nomina possunt esse feminina vel masculina vel neutra. Ita declinantur.
Singularis | Pluralis | |
---|---|---|
Nominativus | ovis, pāstor, fulgur | ovēs, pāstōrēs, fulgura |
Genetivus | ovis, pāstōris, fulguris | ovium, pāstōrum, fulgurum |
Dativus | ovī, pāstōrī, fulgurī | ovibus, pāstōribus, fulguribus |
Accusativus | ovem, pāstōrem, fulgur | ovēs, pāstōrēs, fulgura |
Ablativus | ove, pāstōre, fulgure | ovibus, pāstōribus, fulguribus |
Vocativus | ovis, pāstor, fulgur | ovēs, pāstōrēs, fulgura |
Quarta declinatio constat ex nominibus quae desinunt in -us vel -u, ut spīritus et cornū. Pleraque illa quae desinunt in -us sunt masculina, et omnia quae desinunt in -u sunt neutra. Ita declinantur.
Singularis | Pluralis | |
---|---|---|
Nominativus | spīritus, cornū | spīritūs, cornua |
Genetivus | spīritūs, cornūs | spīrituum, cornuum |
Dativus | spīrituī, cornū | spīritibus, cornibus |
Accusativus | spīritum, cornū | spīritūs, cornua |
Ablativus | spīritū, cornū | spīritibus, cornibus |
Vocativus | spīritus, cornū | spīritūs, cornua |
Quinta declinatio constat ex nominibus quae desinunt in -ēs, ut diēs et rēs. Pleraque sunt feminina, nisi nomen diēs, quod potest esse masculinum vel femininum. Ita declinantur.
Singularis | Pluralis | |
---|---|---|
Nominativus | diēs | diēs |
Genetivus | diēī | diērum |
Dativus | diēī | diēbus |
Accusativus | diem | diēs |
Ablativus | diē | diēbus |
Vocativus | diēs | diēs |
Nomina quae declinari non possunt indeclinabilia appellantur, ut nihil et fas.
Adiectiva
recensereAdiectivum est pars orationis quae nomen mutat. Quodque adiectivum habet tria genera, quae sunt masculinum, femininum, et neutrum, ut aptus, apta, aptum, nisi indeclinabile est, ut nequam et satis. Modo dividuntur omnia adiectiva in duas declinationes, quarum una est thematica (prima/secunda), ut magnus, magna, magnum, et altera est athematica (tertia), ut celer, celeris, celere.
Tres gradus sunt adiectivis: positivus (ut magnus), comparativus (ut maior) et superlativus (ut maximus).
Positivus gradus ita declinatur:
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | aptus | apta | aptum | aptī | aptae | apta |
Genetivus | aptī | aptae | aptī | aptōrum | aptārum | aptōrum |
Dativus | aptō | aptae | aptō | aptīs | aptīs | aptīs |
Accusativus | aptum | aptam | aptum | aptōs | aptās | apta |
Ablativus | aptō | aptā | aptō | aptīs | aptīs | aptīs |
Vocativus | apte | apta | aptum | aptī | aptae | apta |
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | fortis, celer, audāx | fortis, celeris, audāx | forte, celere, audāx | fortēs, celerēs, audācēs | fortēs, celerēs, audācēs | fortia, celeria, audācia |
Genetivus | fortis, celeris, audācis | fortis, celeris, audācis | fortis, celeris, audācis | fortium, celerium, audācium | fortium, celerium, audācium | fortium, celerium, audācium |
Dativus | fortī, celerī, audācī | fortī, celerī, audācī | fortī, celerī, audācī | fortibus, celeribus, audācibus | fortibus, celeribus, audācibus | fortibus, celeribus, audācibus |
Accusativus | fortem, celerem, audācem | fortem, celerem, audācem | forte, celere, audāx | fortēs, celerēs, audācēs | fortēs, celerēs, audācēs | fortia, celeria, audācia |
Ablativus | fortī, celerī, audācī | fortī, celerī, audācī | fortī, celerī, audācī | fortibus, celeribus, audācibus | fortibus, celeribus, audācibus | fortibus, celeribus, audācibus |
Comparativus gradus desinit in -ior (masculinus et femininus) vel -ius (neuter). Ille significat qualitatem quantitatemve nominis quae magis magna est quam qualitas quantitasve alterius nominis, et ita declinatur:
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | aptior | aptior | aptius | aptiōrēs | aptiōrēs | aptiōra |
Genetivus | aptiōris | aptiōris | aptiōris | aptiōrum | aptiōrum | aptiōrum |
Dativus | aptiōrī | aptiōrī | aptiōrī | aptiōribus | aptiōribus | aptiōribus |
Accusativus | aptiōrem | aptiōrem | aptius | aptiōrēs | aptiōrēs | aptiōra |
Ablativus | aptiōre | aptiōre | aptiōre | aptiōribus | aptiōribus | aptiōribus |
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | fortior, celerior, audācior | fortior, celerior, audācior | fortius, celerius, audācius | fortiōrēs, celeriōrēs, audāciōrēs | fortiōrēs, celeriōrēs, audāciōrēs | fortiōra, celeriōra, audāciōra |
Genetivus | fortiōris, celeriōris, audāciōris | fortiōris, celeriōris, audāciōris | fortiōris, celeriōris, audāciōris | fortiōrum, celeriōrum, audāciōrum | fortiōrum, celeriōrum, audāciōrum | fortiōrum, celeriōrum, audāciōrum |
Dativus | fortiōrī, celeriōrī, audāciōrī | fortiōrī, celeriōrī, audāciōrī | fortiōrī, celeriōrī, audāciōrī | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus |
Accusativus | fortiōrem, celeriōrem, audāciōrem | fortiōrem, celeriōrem, audāciōrem | fortius, celerius, audācius | fortiōrēs, celeriōrēs, audāciōrēs | fortiōrēs, celeriōrēs, audāciōrēs | fortiōra, celeriōra, audāciōra |
Ablativus | fortiōre, celeriōre, audāciōre | fortiōre, celeriōre, audāciōre | fortiōre, celeriōre, audāciōre | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus | fortiōribus, celeriōribus, audāciōribus |
Superlativus gradus declinatur tamquam prima/secunda adiectivum declinatur, nam desinit in -us, -a, -um. Ille significat qualitatem quantitatemve nominis quae valde magna est, vel quae maior est omnibus aliis nominibus, et ita declinatur:
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | aptissimus | aptissima | aptissimum | aptissimī | aptissimae | aptissima |
Genetivus | aptissimī | aptissimae | aptissimī | aptissimōrum | aptissimārum | aptissimōrum |
Dativus | aptissimō | aptissimae | aptissimō | aptissimīs | aptissimīs | aptissimīs |
Accusativus | aptissimum | aptissimam | aptissimum | aptissimōs | aptissimās | aptissima |
Ablativus | aptissimō | aptissimā | aptissimō | aptissimīs | aptissimīs | aptissimīs |
Vocativus | aptissime | aptissima | aptissimum | aptissimī | aptissimae | aptissima |
Singularis | Pluralis | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | fortissimus, celerrimus, audācissimus | fortissima, celerrima, audācissima | fortissimum, celerrimum, audācissimum | fortissimī, celerrimī, audācissimī | fortissimae, celerrimae, audācissimae | fortissima, celerrima, audācissima |
Genetivus | fortissimī, celerrimī, audācissimī | fortissimae, celerrimae, audācissimae | fortissimī, celerrimī, audācissimī | fortissimōrum, celerrimōrum, audācissimōrum | fortissimārum, celerrimārum, audācissimārum | fortissimōrum, celerrimōrum, audācissimōrum |
Dativus | fortissimō, celerrimō, audācissimō | fortissimae, celerrimae, audācissimae | fortissimō, celerrimō, audācissimō | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs |
Accusativus | fortissimum, celerrimum, audācissimum | fortissimam, celerrimam, audācissimam | fortissimum, celerrimum, audācissimum | fortissimōs, celerrimōs, audācissimōs | fortissimās, celerrimās, audācissimās | fortissima, celerrima, audācissima |
Ablativus | fortissimō, celerrimō, audācissimō | fortissimā, celerrimā, audācissimā | fortissimō, celerrimō, audācissimō | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs | fortissimīs, celerrimīs, audācissimīs |
Vocativus | fortissime, celerrime, audācissime | fortissima, celerrima, audācissima | fortissimum, celerrimum, audācissimum | fortissimī, celerrimī, audācissimī | fortissimae, celerrimae, audācissimae | fortissima, celerrima, audācissima |
Pronomina
recenserePronomina personalia sunt pronomina ut ego et tu, et ita declinantur:
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | |
Nominativus | ego | tū | -- | nōs | vōs | -- |
Genetivus | meī | tuī | suī | nostrum/trī | vestrum/trī | suī |
Dativus | mihi/mī | tibi | sibi | nōbīs | vōbīs | sibi |
Accusativus | mē | tē | sē/sēsē | nōs | vōs | sē/sēsē |
Ablativus | mē | tē | sē/sēsē | nōbīs | vōbīs | sē/sēsē |
Pronomina in persona tertia sunt hic, ille, is, iste, et ipse. Quoque possunt esse adiectiva, et ita declinantur:
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | hic | haec | hoc | hī | hae | haec |
Genetivus | huius | huius | huius | hōrum | hārum | hōrum |
Dativus | huic | huic | huic | hīs | hīs | hīs |
Accusativus | hunc | hanc | hoc | hōs | hās | haec |
Ablativus | hōc | hāc | hōc | hīs | hīs | hīs |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | ille | illa | illud | illī | illae | illa |
Genetivus | illīus | illīus | illīus | illōrum | illārum | illōrum |
Dativus | illī | illī | illī | illīs | illīs | illīs |
Accusativus | illum | illam | illud | illōs | illās | illa |
Ablativus | illō | illā | illō | illīs | illīs | illīs |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | is | ea | id | iī | eae | ea |
Genetivus | eius | eius | eius | eōrum | eārum | eōrum |
Dativus | eī | eī | eī | iīs | iīs | iīs |
Accusativus | eum | eam | id | eōs | eās | ea |
Ablativus | eō | eā | eō | iīs | iīs | iīs |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | iste | ista | istud | istī | istae | ista |
Genetivus | istīus | istīus | istīus | istōrum | istārum | istōrum |
Dativus | istī | istī | istī | istīs | istīs | istīs |
Accusativus | istum | istam | istud | istōs | istās | ista |
Ablativus | istō | istā | istō | istīs | istīs | istīs |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | ipse | ipsa | ipsum | ipsī | ipsae | ipsa |
Genetivus | ipsīus | ipsīus | ipsīus | ipsōrum | ipsārum | ipsōrum |
Dativus | ipsī | ipsī | ipsī | ipsīs | ipsīs | ipsīs |
Accusativus | ipsum | ipsam | ipsum | ipsōs | ipsās | ipsa |
Ablativus | ipsō | ipsā | ipsō | ipsīs | ipsīs | ipsīs |
Pronomen quis est interrogativum, et utendum est ad quaerendam quaestionem, ut quis est Marcus? vel cui est hic liber? Ita declinatur:
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | quis | quae | quid | quī | quae | quae |
Genetivus | cuius | cuius | cuius | quōrum | quārum | quōrum |
Dativus | cui | cui | cui | quibus | quibus | quibus |
Accusativus | quem | quam | quid | quōs | quās | quae |
Ablativus | quō | quā | quō | quibus | quibus | quibus |
Pronomen qui est relativum, et utendum est ad mutandum dictum prius, velutve adiectivem, ut videt solem qui lucet vel qui dies est? Similiter declinatur cum pronomine interrogativo, sed casus nominativus singularis masculinus est qui cum longa I et nominativus singularis neuter est quod.
Adverbia
recensereAdverbium est pars orationis (saepe derivata adiectivo) quae mutat verbum, ut bene et hic, quod indicat seu locationem, seu tempus, seu modum. Ut adiectiva, habet et gradum positivum et comparativum et superlativum.
Adverbium positivum formatur litteris elidendis -us de adiectivo et a littera addenda -e si sit adiectivum ex prima/secunda declinatione, ut beate et longe. Si est adiectivum ex tertia declinatione litterae -ter addentae sunt, ut celeriter et fortiter. Quoque inveniuntur formae ut primo et multum.
Gradus adverbii comparativus formatur eodem modo cum forma neutro nominativo comparativo singulari, ut beatius et longius et celerius.
Gradus adverbii superlativus formatur litteris elidendis -us de adiectivo superlativo et a littera addenda -e, ut beatissime et longissime et celerrime.
Positivus | Comparativus | Superlativus |
---|---|---|
anteā | -- | -- |
bene | melius | optimē |
diū | diūtius | diūtissimē |
fortis | fortiter | fortissimē |
hīc | -- | -- |
hodiē | -- | -- |
iam | -- | -- |
longē | longius | longissimē |
magnopere | magis | maximē |
male | peius | pessimē |
māne | -- | -- |
nunc | -- | -- |
saepe | saepius | saepissimē |
Praepositiones
recenserePraepositio est pars orationis quae praeposita est nomini, quod potest aut ablativum aut accusativum esse. Praepositio coniungit unum nomen cum alio, et potest describere tempus vel locationem, ut ante et supra.
Nonnullae possunt regere nomen quod potest esse accusativum et quoque ablativum, ut in et sub. Si praepositio indicat motionem, ut puer venit in domum vel puer venit sub porticum, nomen debet esse accusativum, sed si non ita indicat, ut puer in domo est vel puer sub porticu est debet nomen ablativum. Hae sunt frequenter usae praepositiones:
Praepositio | Casus |
---|---|
ā, ab, abs | ablativus |
ad | accusativus |
ante | accusativus |
apud | accusativus |
causā | genetivus |
circum | accusativus |
circā | accusativus |
circiter | accusativus |
cis | accusativus |
citrā | accusativus |
contrā | accusativus |
cōram | ablativus |
cum | ablativus |
dē | ablativus |
erga | accusativus |
ex, ē | ablativus |
extrā | accusativus |
grātiā | genetivus |
in | ablativus (sine motione) aut accusativus (cum motione) |
īnfrā | accusativus |
inter | accusativus |
intrā | accusativus |
iūxtā | accusativus |
ob | accusativus |
per | accusativus |
post | accusativus |
prae | ablativus |
praeter | accusativus |
prō | ablativus |
procul (ab) | ablativus |
prope | accusativus |
propter | accusativus |
secundum | accusativus |
sine | ablativus |
sub | ablativus (sine motione) aut accusativus (cum motione) |
super | ablativus (cum significat "dē") aut accusativus (cum significat locationem) |
suprā | accusativus |
trāns | accusativus |
ultrā | accusativus |
Numeri
recensereNumeri latini unus et duo et tres declinantur, ut adiectiva, et declinantur ita:
Declension | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nominative | ūnus | ūna | ūnum | duo | duae | duo | trēs | trēs | tria | ||
Genitive | ūnīus | ūnīus | ūnīus | duōrum | duārum | duōrum | trium | trium | trium | ||
Dative | ūnī | ūnī | ūnī | duōbus | duābus | duōbus | tribus | tribus | tribus | ||
Accusative | ūnum | ūnam | ūnum | duōs | duās | duo | trēs | trēs | tria | ||
Ablative | ūnō | ūnā | ūnō | duōbus | duābus | duōbus | tribus | tribus | tribus | ||
Vocative | ūne | ūna | ūnum | duo | duae | duo | trēs | trēs | tria |
Autem numeri a quattuor usque ad decem indeclinabiles sunt, et hic inscribuntur, cum numeris Romanis:
Quattuor (IV)
Quinque (V)
Sex (VI)
Septem (VII)
Octo (VIII)
Novem (IX)
Decem (X)
Post numerum decem, numeri ab undecim ad viginti sunt quoque quidem indeclinabiles, et sunt copulationes verbi decem cum verbis unus, duo, tres, et cetera, nisi duodeviginti et undeviginti, qui sunt contractiones verborum duo de viginti et unus de viginti; formantur ita:
Undecim (XI)
Duodecim (XII)
Tredecim (XIII)
Quattuordecim (XIV)
Quindecim (XV)
Sedecim (XVI)
Septendecim (XVII)
Duodeviginti (XVIII)
Undeviginti (IXX)
Viginti (XX)
Post numerum viginti, numeri unus, duo, tres, et cetera modo ponuntur post numerum viginti, ut viginti unus, nisi duodeviginti et undeviginti:
Viginti unus (XXI)
Viginti duo (XXII)
Viginti tres (XXIII)
Viginti quattuor (XXIV)
Viginti quinque (XXV)
Viginti sex (XXVI)
Viginti septem (XXVII)
Duodetriginta (XXVIII)
Undetriginta (XXIX)
Triginta (XXX)
Ita pergunt numeri. Declinantur post centum numeri ducenti, trecenti, quadringenti, et cetera usque ad mille, qui ipse singularem et pluralem habet formam. Forma singularis est indeclinabilis, sed forma plurali agit ut nomen, ut tria milia librōrum. Numeri ordinales indicant positionem in ordine, ut primus et secundus. Omnes numeri ordinales possunt declinari.
Primus (I)
Secundus (II)
Tertius (III)
Quartus (IV)
Quintus (V)
Sextus (VI)
Septimus (VII)
Octavus (VIII)
Nonus (IX)
Decimus (X)
Undecimus (XI)
Duodecimus (XII)
Vicesimus (XX)
Tricesimus (XXX)
Quadragesimus (XL)
Quinquagesimus (L)
Sexagesimus (LX)
Septuagesimus (LXX)
Octogesimus (LXXX)
Nonagesimus (XC)
Centesimus (C)
Ducentesimus (CC)
Trecentesimus (CCC)
Quadringentesimus (CD)
Quingentesimus (D)
Sescentesimus (DC)
Septingentesimus (DCC)
Octingentesimus (DCCC)
Nongentesimus (CM)
Millesimus (M)
Verba
recensereVerbum est pars orationis quae significat actionem vel statum. Forma verborum infinitiva est forma sine ulla inflectione, ut facere et esse.
Sex tempora sunt verbis quae dicuntur praesens, imperfectum, futurum, perfectum, plusquamperfectum, et futurum perfectum:
- Tempus praesens significat actionem quae nunc fit vel fieri solet saepe, ut conspicit.
- Tempus imperfectum significat actionem quae solebat fieri saepe, vel fiabat per longum intervallum temporis, ut conspiciebat.
- Tempus futurum significat actionem quae fiet, ut conspiciet.
- Tempus perfectum significat actionem quae antea perfecta est, ut conspexit.
- Tempus plusquamperfectum significat actionem quae facta est antequam alia actio facta est, ut conspexerat, ergo dicitur plus quam perfectum.
- Tempus futurum perfectum significat actionem quae erit perfecta, ut conspexerit.
Quoque verbis sunt quattuor modi qui dicuntur indicativus, coniunctivus et optativus, et imperativus (coniunctivus cum optativo dicitur subiunctivus):
- Modus indicativus significat actionem quae certa est, ut dormit.
- Modus coniunctivus significat actionem quae incerta est, aut iussus est, aut cum ut/ne copulatur, ut nescio cur dormiat, et dormiamus!, et iubeo ut dormiat.
- Modus optativus significat actionem quae aliquis vult fieri, saepe copulatus cum utinam, et modo utitur tempore imperfecto, ut utinam dormirem!
- Modus imperativus significat iussum, ut dormi!
Etiam duas voces sunt, activa (quae agit) et passiva (quae patitur), ut scribit et scribitur.
Possunt formari adiectiva ex verbo, quae dicuntur participia, et quibus utitur ut monstret nomen quod facit actionem, ut dormiens et currens. Quoque participia possunt agere ut verba, ut deus benedicens urbem. Praecipue sunt participia quattuor:
- Participium praesens activum significat actionem quae nomen facit in forma adiectivi, ut pater dicens.
- Participium futurum activum significat actionem quae nomen faciet in forma adiectivi, ut pater dicturus.
- Participium perfectum passivum significat actionem quae evenit alicui et iam perfecta est, ut verba dicta.
- Participium futurum passivum (nonnumquam dicitur gerundivum) significat actionem quae eveniet alicui, vel debet evenire, ut verba dicenda.
Ita declinatur participium praesens activum:
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |
---|---|---|---|---|---|---|
Masculinum | Femininum | Neutrum | Masculinum | Femininum | Neutrum | |
Nominativus | dīcēns | dīcēns | dīcēns | dīcentēs | dīcentēs | dīcentia |
Genetivus | dīcentis | dīcentis | dīcentis | dīcentium | dīcentium | dīcentium |
Dativus | dīcentī | dīcentī | dīcentī | dīcentibus | dīcentibus | dīcentibus |
Accusativus | dīcentem | dīcentem | dīcēns | dīcentēs | dīcentēs | dīcentia |
Ablativus | dīcente | dīcente | dīcente | dīcentibus | dīcentibus | dīcentibus |
Vocativus | dīcēns | dīcēns | dīcēns | dīcentēs | dīcentēs | dīcentia |
Gerundium significat actionem verbi in forma nominis, et casus quinque habet: nominativus (qui est eadem forma cum infinitiva, ut pugnare), genetivus (ut pugnandi), dativus (ut pugnando), accusativus (ut ad pugnandum), et ablativus (ut pugnando). Gerundio autem non licet habere aliud nomen quod illud agit, sed decet uti gerundivo:
- Licet dicere ars bene pugnandi vel paratus ad pugnandum.
- Non licet dicere ars bene pugnandi hostes, sed debet dicere ars bene pugnandorum hostium.
Supinum accusativa (ut amatum) ponitur post verba quae significant motionem, ut venire, ire. Illa significat aliquem velle facere actionem veniendo vel eundo, exempli gratia pater venit pugnatum (pater venit nam voluit pugnare). Forma ablativa ponitur post adiectivum, et significat actionem quae mutatur adiectivo, ut liber facilis est lectu (liber facile legitur).
Dividuntur omnia verba in coniugationes quattuor, quae, ut declinationes nominum, habent omnia verba quibus similes formas sunt.
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | |||
Indicativus | Activa | Praesens | amō | amās | amat | amāmus | amātis | amant |
In. | A. | Imperfectum | amābam | amābās | amābat | amābāmus | amābātis | amābant |
In. | A. | Futurum | amābō | amābis | amābit | amābimus | amābitis | amābunt |
In. | A. | Perfectum | amāvī | amāvistī | amāvit | amāvimus | amāvistis | amāvērunt |
In. | A. | Plusquamperfectum | amāveram | amāverās | amāverat | amāverāmus | amāverātis | amāverant |
In. | A. | Futurum Perfectum | amāverō | amāveris | amāverit | amāverimus | amāveritis | amāverint |
In. | Passiva | Praesens | amor | amāris | amātur | amāmur | amāminī | amantur |
In. | P. | Imperfectum | amābar | amābāris | amābātur | amābāmur | amābāminī | amābantur |
In. | P. | Futurum | amābor | amāberis | amābitur | amābimur | amābiminī | amābuntur |
In. | P. | Perfectum | amātus/a/um sum | amātus/a/um es | amātus/a/um est | amātī/ae/a sumus | amātī/ae/a estis | amātī/ae/a sunt |
In. | P. | Plusquamperfectum | amātus/a/um eram | amātus/a/um erās | amātus/a/um erat | amātī/ae/a erāmus | amātī/ae/a erātis | amātī/ae/a erant |
In. | P. | Futurum Perfectum | amātus/a/um erō | amātus/a/um eris | amātus/a/um erit | amātī/ae/a erimus | amātī/ae/a eritis | amātī/ae/a erunt |
Subiunctivus | Activa | Praesens | amem | amēs | amet | amēmus | amētis | ament |
S. | A. | Imperfectum | amārem | amārēs | amāret | amārēmus | amārētis | amārent |
S. | A. | Perfectum | amāverim | amāverīs | amāverit | amāverīmus | amāverītis | amāverint |
S. | A. | Plusquamperfectum | amāvissem | amāvissēs | amāvisset | amāvissēmus | amāvissētis | amāvissent |
S. | Passiva | Praesens | amer | amēris | amētur | amēmur | amēminī | amentur |
S. | P. | Imperfectum | amārer | amārēris | amārētur | amārēmur | amārēminī | amārentur |
S. | P. | Perfectum | amātus/a/um sim | amātus/a/um sīs | amātus/a/um sit | amātī/ae/a sīmus | amātī/ae/a sītis | amātī/ae/a sint |
S. | P. | Plusquamperfectum | amātus/a/um essem | amātus/a/um essēs | amātus/a/um esset | amātī/ae/a essēmus | amātī/ae/a essētis | amātī/ae/a essent |
Imperativus | Activa | Praesens | -- | amā | -- | -- | amāte | -- |
Im. | A. | Futurum | -- | amātō | amātō | -- | amātōte | amantō |
Im. | Passiva | Praesens | -- | amāre | -- | -- | amāminī | -- |
Im. | P. | Futurum | -- | amātor | amātor | -- | -- | amantor |
Activa | Activa | Activa | Passiva | Passiva | Passiva | |||
Praesens | Perfectum | Futurum | Praesens | Perfectum | Futurum | |||
Infinitiva | -- | -- | amāre | amāvisse | amātūrum esse | amārī | amātum esse | amātum īrī |
Participium | -- | -- | amāns | -- | amatūrus | -- | amātus | amandus |
Gerundium | Gerundium | Gerundium | Gerundium | Supinum | Supinum | |||
Genetivus | Dativus | Accusativus | Ablativus | Accusativus | Ablativus | |||
Verbalia Nomina | -- | -- | amandī | amandō | amandum | amandō | amātum | amātū |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | |||
Indicativus | Activa | Praesens | moneō | monēs | monet | monēmus | monētis | monent |
In. | A. | Imperfectum | monēbam | monēbās | monēbat | monēbāmus | monēbātis | monēbant |
In. | A. | Futurum | monēbō | monēbis | monēbit | monēbimus | monēbitis | monēbunt |
In. | A. | Perfectum | monuī | monuistī | monuit | monuimus | monuistis | monuērunt |
In. | A. | Plusquamperfectum | monueram | monuerās | monuerat | monuerāmus | monuerātis | monuerant |
In. | A. | Futurum Perfectum | monuerō | monueris | monuerit | monuerimus | monueritis | monuerint |
In. | Passiva | Praesens | moneor | monēris | monētur | monēmur | monēminī | monentur |
In. | P. | Imperfectum | monēbar | monēbāris | monēbātur | monēbāmur | monēbāminī | monēbantur |
In. | P. | Futurum | monēbor | monēberis | monēbitur | monēbimur | monēbiminī | monēbuntur |
In. | P. | Perfectum | monitus/a/um sum | monitus/a/um es | monitus/a/um est | monitī/ae/a sumus | monitī/ae/a estis | monitī/ae/a sunt |
In. | P. | Plusquamperfectum | monitus/a/um eram | monitus/a/um erās | monitus/a/um erat | monitī/ae/a erāmus | monitī/ae/a erātis | monitī/ae/a erant |
In. | P. | Futurum Perfectum | monitus/a/um erō | monitus/a/um eris | monitus/a/um erit | monitī/ae/a erimus | monitī/ae/a eritis | monitī/ae/a erunt |
Subiunctivus | Activa | Praesens | moneam | moneās | moneat | moneāmus | moneātis | moneant |
S. | A. | Imperfectum | monērem | monērēs | monēret | monērēmus | monērētis | monērent |
S. | A. | Perfectum | monuerim | monuerīs | monuerit | monuerīmus | monuerītis | monuerint |
S. | A. | Plusquamperfectum | monuissem | monuissēs | monuisset | monuissēmus | monuissētis | monuissent |
S. | Passiva | Praesens | monear | moneāris | moneātur | moneāmur | moneāminī | moneantur |
S. | P. | Imperfectum | monērer | monērēris | monērētur | monērēmur | monērēminī | monērentur |
S. | P. | Perfectum | monitus/a/um sim | monitus/a/um sīs | monitus/a/um sit | monitī/ae/a sīmus | monitī/ae/a sītis | monitī/ae/a sint |
S. | P. | Plusquamperfectum | monitus/a/um essem | monitus/a/um essēs | monitus/a/um esset | monitī/ae/a essēmus | monitī/ae/a essētis | monitī/ae/a essent |
Imperativus | Activa | Praesens | -- | monē | -- | -- | monēte | -- |
Im. | A. | Futurum | -- | monētō | monētō | -- | monētōte | monentō |
Im. | Passiva | Praesens | -- | monēre | -- | -- | monēminī | -- |
Im. | P. | Futurum | -- | monētor | monētor | -- | -- | monentor |
Activa | Activa | Activa | Passiva | Passiva | Passiva | |||
Praesens | Perfectum | Futurum | Praesens | Perfectum | Futurum | |||
Infinitiva | -- | -- | monēre | monuisse | monitūrum esse | monērī | monitum esse | monitum īrī |
Participium | -- | -- | monēns | -- | monitūrus | -- | monitus | monendus |
Gerundium | Gerundium | Gerundium | Gerundium | Supinum | Supinum | |||
Genetivus | Dativus | Accusativus | Ablativus | Accusativus | Ablativus | |||
Verbalia Nomina | -- | -- | monendī | monendō | monendum | monendō | monitum | monitū |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | |||
Indicativus | Activa | Praesens | faciō, dīcō | facis, dīcis | facit, dīcit | facimus, dīcimus | facitis, dīcitis | faciunt, dīcunt |
In. | A. | Imperfectum | faciēbam, dīcēbam | faciēbās, dīcēbās | faciēbat, dīcēbat | faciēbāmus, dīcēbāmus | faciēbātis, dīcēbātis | faciēbant, dīcēbant |
In. | A. | Futurum | faciam, dīcam | faciēs, dīcēs | faciet, dīcet | faciēmus, dīcēmus | faciētis, dīcētis | facient, dīcent |
In. | A. | Perfectum | fēcī, dīxī | fēcistī, dīxistī | fēcit, dīxit | fēcimus, dīximus | fēcistis, dīxistis | fēcērunt, dīxērunt |
In. | A. | Plusquamperfectum | fēceram, dīxeram | fēcerās, dīxerās | fēcerat, dīxerat | fēcerāmus, dīxerāmus | fēcerātis, dīxerātis | fēcerant, dīxerant |
In. | A. | Futurum Perfectum | fēcerō, dīxerō | fēceris, dīxeris | fēcerit, dīxerit | fēcerimus, dīxerimus | fēceritis, dīxeritis | fēcerint, dīxerint |
In. | Passiva | Praesens | fīō, dīcor | fīs, dīceris | fit, dīcitur | fīmus, dīcimur | fītis, dīciminī | fīunt, dīcuntur |
In. | P. | Imperfectum | fīēbam, dīcēbar | fīēbāris, dīcēbāris | fīēbātur, dīcēbātur | fīēbāmus, dīcēbāmur | fīēbātis, dīcēbāminī | fīēbant, dīcēbantur |
In. | P. | Futurum | fīam, dīcar | fīēs, dīcēris | fīet, dīcētur | fīēmus, dīcēmur | fīētis, dīcēminī | fīent, dīcentur |
In. | P. | Perfectum | factus/a/um sum, dictus/a/um sum | factus/a/um es, dictus/a/um es | factus/a/um est, dictus/a/um est | factī/ae/a sumus, dictī/ae/a sumus | factī/ae/a estis, dictī/ae/a estis | factī/ae/a sunt, dictī/ae/a sunt |
In. | P. | Plusquamperfectum | factus/a/um eram, dictus/a/um eram | factus/a/um erās, dictus/a/um erās | factus/a/um erat, dictus/a/um erat | factī/ae/a erāmus, dictī/ae/a erāmus | factī/ae/a erātis, dictī/ae/a erātis | factī/ae/a erant, dictī/ae/a erant |
In. | P. | Futurum Perfectum | factus/a/um erō, dictus/a/um erō | factus/a/um eris, dictus/a/um eris | factus/a/um erit, dictus/a/um erit | factī/ae/a erimus, dictī/ae/a erimus | factī/ae/a eritis, dictī/ae/a eritis | factī/ae/a erunt, dictī/ae/a erunt |
Subiunctivus | Activa | Praesens | faciam, dīcam | faciās, dīcās | faciat, dīcat | faciāmus, dīcāmus | faciātis, dīcātis | faciant, dīcant |
S. | A. | Imperfectum | facerem, dīcerem | facerēs, dīcerēs | faceret, dīceret | facerēmus, dīcerēmus | facerētis, dīcerētis | facerent, dīcerent |
S. | A. | Perfectum | fēcerim, dīxerim | fēcerīs, dīxerīs | fēcerit, dīxerit | fēcerīmus, dīxerīmus | fēcerītis, dīxerītis | fēcerint, dīxerint |
S. | A. | Plusquamperfectum | fēcissem, dīxissem | fēcissēs, dīxissēs | fēcisset, dīxisset | fēcissēmus, dīxissēmus | fēcissētis, dīxissētis | fēcissent, dīxissent |
S. | Passiva | Praesens | fīam, dīcar | fīās, dīcāris | fīat, dīcātur | fīāmus, dīcāmur | fīātis, dīcāminī | fīant, dīcantur |
S. | P. | Imperfectum | fierem, dīcerer | fierēs, dīcerēris | fieret, dīcerētur | fierēmus, dīcerēmur | fierētis, dīcerēminī | fierent, dīcerentur |
S. | P. | Perfectum | factus/a/um sim, dictus/a/um sim | factus/a/um sīs, dictus/a/um sīs | factus/a/um sit, dictus/a/um sit | factī/ae/a sīmus, dictī/ae/a sīmus | factī/ae/a sītis, dictī/ae/a sītis | factī/ae/a sint, dictī/ae/a sint |
S. | P. | Plusquamperfectum | factus/a/um essem, dictus/a/um essem | factus/a/um essēs, dictus/a/um essēs | factus/a/um esset, dictus/a/um esset | factī/ae/a essēmus, dictī/ae/a essēmus | factī/ae/a essētis, dictī/ae/a essētis | factī/ae/a essent, dictī/ae/a essent |
Imperativus | Activa | Praesens | -- | fac, dīc | -- | -- | facite, dīcite | -- |
Im. | A. | Futurum | -- | facitō, dīcitō | facitō, dīcitō | -- | facitōte, dīcitōte | faciuntō, dīcuntō |
Im. | Passiva | Praesens | -- | fī, dīcere | -- | -- | fīte, dīciminī | -- |
Im. | P. | Futurum | -- | fītō, dīcitor | fītō, dīcitor | -- | fītōte | faciuntor, dīcuntor |
Activa | Activa | Activa | Passiva | Passiva | Passiva | |||
Praesens | Perfectum | Futurum | Praesens | Perfectum | Futurum | |||
Infinitiva | -- | -- | facere, dīcere | fēcisse, dīxisse | factūrum esse, dictūrum esse | fierī, dīcī | factum esse, dictum esse | factum īrī, dictum īrī |
Participium | -- | -- | faciēns, dīcēns | -- | factūrus, dictūrus | -- | factus, dictus | faciendus, dīcendus |
Gerundium | Gerundium | Gerundium | Gerundium | Supinum | Supinum | |||
Genetivus | Dativus | Accusativus | Ablativus | Accusativus | Ablativus | |||
Verbalia Nomina | -- | -- | faciendī, dīcendī | faciendō, dīcendo | faciendum, dīcendum | faciendō, dīcendo | factum, dictum | factū, dictū |
Singularis | Singularis | Singularis | Pluralis | Pluralis | Pluralis | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | Prima Persona | Secunda Persona | Tertia Persona | |||
Indicativus | Activa | Praesens | audiō | audīs | audit | audīmus | audītis | audiunt |
In. | A. | Imperfectum | audiēbam | audiēbās | audiēbat | audiēbāmus | audiēbātis | audiēbant |
In. | A. | Futurum | audiam | audiēs | audiet | audiēmus | audiētis | audient |
In. | A. | Perfectum | audīvī | audīvistī | audīvit | audīvimus | audīvistis | audīvērunt |
In. | A. | Plusquamperfectum | audīveram | audīverās | audīverat | audīverāmus | audīverātis | audīverant |
In. | A. | Futurum Perfectum | audīverō | audīveris | audīverit | audīverimus | audīveritis | audīverint |
In. | Passiva | Praesens | audior | audīris | audītur | audīmur | audīminī | audiuntur |
In. | P. | Imperfectum | audiēbar | audiēbāris | audiēbātur | audiēbāmur | audiēbāminī | audiēbantur |
In. | P. | Futurum | audiar | audiēris | audiētur | audiēmur | audiēminī | audientur |
In. | P. | Perfectum | audītus/a/um sum | audītus/a/um es | audītus/a/um est | audītī/ae/a sumus | audītī/ae/a estis | audītī/ae/a sunt |
In. | P. | Plusquamperfectum | audītus/a/um eram | audītus/a/um erās | audītus/a/um erat | audītī/ae/a erāmus | audītī/ae/a erātis | audītī/ae/a erant |
In. | P. | Futurum Perfectum | audītus/a/um erō | audītus/a/um eris | audītus/a/um erit | audītī/ae/a erimus | audītī/ae/a eritis | audītī/ae/a erunt |
Subiunctivus | Activa | Praesens | audiam | audiās | audiat | audiāmus | audiātis | audiant |
S. | A. | Imperfectum | audīrem | audīrēs | audīret | audīrēmus | audīrētis | audīrent |
S. | A. | Perfectum | audīverim | audīverīs | audīverit | audīverīmus | audīverītis | audīverint |
S. | A. | Plusquamperfectum | audīvissem | audīvissēs | audīvisset | audīvissēmus | audīvissētis | audīvissent |
S. | Passiva | Praesens | audiar | audiāris | audiātur | audiāmur | audiāminī | audiantur |
S. | P. | Imperfectum | audīrer | audīrēris | audīrētur | audīrēmur | audīrēminī | audīrentur |
S. | P. | Perfectum | audītus/a/um sim | audītus/a/um sīs | audītus/a/um sit | audītī/ae/a sīmus | audītī/ae/a sītis | audītī/ae/a sint |
S. | P. | Plusquamperfectum | audītus/a/um essem | audītus/a/um essēs | audītus/a/um esset | audītī/ae/a essēmus | audītī/ae/a essētis | audītī/ae/a essent |
Imperativus | Activa | Praesens | -- | audī | -- | -- | audīte | -- |
Im. | A. | Futurum | -- | audītō | audītō | -- | audītōte | audiuntō |
Im. | Passiva | Praesens | -- | audīre | -- | -- | audīminī | -- |
Im. | P. | Futurum | -- | audītor | audītor | -- | -- | audiuntor |
Activa | Activa | Activa | Passiva | Passiva | Passiva | |||
Praesens | Perfectum | Futurum | Praesens | Perfectum | Futurum | |||
Infinitiva | -- | -- | audīre | audīvisse | audītūrum esse | audīrī | audītum esse | audītum īrī |
Participium | -- | -- | audiēns | -- | audītūrus | -- | audītus | audiendus |
Gerundium | Gerundium | Gerundium | Gerundium | Supinum | Supinum | |||
Genetivus | Dativus | Accusativus | Ablativus | Accusativus | Ablativus | |||
Verbalia Nomina | -- | -- | audiendī | audiendō | audiendum | audiendō | audītum | audītū |
Quattuor partes quae sunt et forma primae personae praesens activa indicativa singularis, et praesens infinitiva activa, et primae personae perfecta activa indicativa singularis, et accusativum supinum dicuntur partes principales, exempli gratia amo, amare, amavi, amatum.
Quoque sunt verba irregularia, quae frequentissime dicuntur ac scribuntur: esse, velle, posse, nolle, malle, ire, et alia verba quae derivata sunt his. Principales illorum partes sunt:
- sum, esse, fui, --
- volo, velle, volui, --
- possum, posse, potui, --
- nolo, nolle, nolui, --
- malo, malle, malui, --
- eo, ire, ii, itum
Divisiones grammaticae artis
recensereIsidorus Hispalensis docet: Grammatica est scientia recte loquendi, et origo et fundamentum liberalium litterarum. Haec in disciplinis post litteras communes inventa est, ut iam qui didicerant litteras per eam recte loquendi rationem sciant.
Post Isidorum, scientia grammaticae divisa est in viginti plus partes:
Notae
recensere- ↑ Octo Donatus definivit; quinque Isidorus.
Libri
recensereNexus interni
Nexus externi
recensereLege de Grammatica Latina in Vicilibris. |
- Textkit: Greek & Latin Learning Tools (Anglice)
- Isidorus Hispalensis: Etymologiarum libri XX (saeculum VI/VII) (Latine)
- grammatica latina Gottingensis (Latine, Theodisce)
- Cyberlatinus situs - la grammatica latina ipertestuale on line (Latine, Italiane)
- La grammatica latina (Latine, Italiane)
- Donatus: de solecismo
- Donatus: de partibus orationis ars minor
- Lateinische Grammatik (Theodisce)
- Collatinus (Francogallice)
- http://de.wikibooks.org/wiki/Latein (Theodisce)
- http://en.wikibooks.org/wiki/Latin (Anglice)
- https://web.archive.org/web/20030328233919/http://home.dtc.ch/marsteam/l/formen.pdf (una pagina) et https://web.archive.org/web/20050305231126/http://home.dtc.ch/marsteam/l/kasus.pdf (una pagina)
Anglica · Cambrica · Interlingua · Latina · Slovena