Cratylus

Haec pagina de Platonis dialogo narrat. Si philosophum Graecum quaeris, vide Cratylus (philosophus).

Cratylus (Graece Κρατύλος) est opus philosophicum Platonis (Ὰριστοκλῆς, vel Πλάτων) anno incerto compositus. Pro exordio rationis linguisticae, philosophiae linguisticae atque etymologiae Europaeae habetur. Tres sunt disputatores hoc in opere ficto: Socrates (Σωκράτης), venerabilis auctoris magister; Cratylus philosophus, discipulus Heracliti, a quo nomen dialogus trahit; et Hermogenes (Ἑρμογένης) philosophus.

De personis

In hoc dialogo duos sermones habet Socrates, priorem longiorem de etymologiis cum Hermogene, alterum breviorem de nominum vi ad res cognoscendas cum Cratylo.

Hermogenes fuit Socratis discipulus qui morti magistri in carcere adfuit^[1]. Frater minor erat divitis Calliae, sophistarum Maecenatis^[2], et filius Hipponici quamquam ipse pauper dicitur de quo Cratylus iocatur negans Hermogenem eius verum nomen esse^[3]: etenim Hermogenes Latine "Mercurii filius" interpretandus est et Mercurius/Hermes deus lucri et mercatorum habebatur. Hoc in dialogo primo nomina nullam aliam significationem habere adfirmat nisi eam quam eis pactum et conventio socialis dat^[4]. Socrates illam thesim refutare instituit nec Hermogenes quicquam repugnat sed semper magistro adsentitur. Ita non multum disputationi confert nisi interrogando quae nesciat et audiendi Socratis responsa aviditate. Nonnullis locis tamen Socratis ironiam intelligere videtur et nonnullas etymologias satis contortas esse iudicat^[5]. In summa philosophiam amare quidem videtur, non tamen ipse eam profiteri.

Econtra Cratylus verus philosophus Heracliteus est qui magistri sui doctrinam tuetur. Quin etiam Platonis magister ante Socratem fuisse dicitur^[6]. Hic naturalem nominum veritatem profitetur quae per etymologiam ad ipsarum rerum ab eis designatarum notitiam perducere possit. Simul theoria Heraclitea motus universi et sempiterni (πάντα ρεῖ) ab illis etymologiis ei corroborari videtur quoniam nomina motum etymologice exprimentia bonas res designant, quae vero motum impediunt et sistunt res contrarias hoc est malas. A Socrate quamvis dialectice refutatus ab opinione sua discedere non patitur^[7] sed Socratem hortatur ut rem cum fiet occasio diligentius inspiciat. Hermogenes autem initio sermonis Cratylo obscuritatem obiciebat atque verba oraculis similiora^[8] (nonne Heraclitus σκοτεινός cognominabatur?).

Quid sibi Plato proposuerit

Editio princeps apud Aldum Manutium (Venetiis, 1513).

Quaestio hic disputata de proprietate nominum non iam in philosophia hodierna disputatur: quaeritur enim utrum nomen proprietatem suam (ὀρθότης ὀνομάτων) ex arbitrio et consensu hominum accipiat an essentiam (οὐσία) rerum aliquo modo per etymologiam aut dilectum sonorum idoneorum revelet. Quid de ea re sentiat Socrates, qui disceptator controversiae ab Hermogene electus est, primo aspectu difficile dictu est quoniam prima parte Hermogenis thesim impugnans negat ad cuiuscumque libitum ac sine methodo nomina rebus aut imposita aut imponenda esse, ita ut Cratylus omnia quae hucusque dixerit probet^[9], secunda vero parte thesim Cratyli destruit nomina falsa esse posse demonstrans atque multum ad nominum usum instituendum posse conventiones humanas. Adeo ei libet quicumque aliquid scire sibi videatur eum refutare atque ignorantiae convincere.

Revera tamen longa pars quae ad etymologias spectat (longior quidem lectoribus hodiernis videtur) parodiae comicae similior est. Praeter ipsam nonnullarum absurditatem plura indicia ad hanc interpretationem faciunt: ipse Socrates scientiam suam miratur atque plurifariam ab Euthyphrone dicit sibi inspiratam esse^[10]: e dialogo Euthyphron inscripto scimus illum hariolum arrogantem et stultum fuisse. Alibi^[11] poetarum auctoritatem invocat quam contemnere Platonem non dubitabis si Politiam legeris. Insuper methodus investigationis sibi non constat: addere vel adimere vel mutare litteras ad libitum licet atque barbarum nomen esse dicere si nihil aliud inveneris quod dicas. Ipse adiectivo γελοῖον^[12] utitur, hoc est 'ridiculum', ad methodum quam adhibet describendam. Unde liquet ibi Platonem sophistae cuiusdam investigandae nominum veritatis methodum irridere, sive ipsius Cratyli sive alterius ut Protagorae^[13]. Fuerunt etiam qui Platonem adversus Antisthenem scripsisse putarent^[14]. Plura dici non possunt quoniam eorum scripta deperdita sunt.

Duas tamen conclusiones ad Platonis propositum referri licet: primum cum Socrates dicit nomina instrumenta ad docendum et res distinguendas apta esse^[15] quorum proprietatem optime diiudicabit ille artifex qui eis ad interrogandum et respondendum utetur, hoc est homo dialecticus^[16]. Deinde in ontologicis investigationibus utilitatem etymologiae et nominum reicit^[17], ad ideas sese convertere mavult^[18] etiamsi ab Heracliti doctrina abhorrent. Nam si primi homines in nominibus rebus imponendis erraverint, per etymologiam ad eorum errorem retro pervenies, non ad veritatem. Si non erraverint ad imaginem et imitationem veritatis per nomina pervenies, non ad ipsam veritatem quae rebus ipsis inest.

Notae

↑ Phaedo 59b.
↑ 391c.
↑ 383b-384a et 429c.
↑ 384c-d sic dicit: οὐ δύναμαι πεισθῆναι ὡς ἄλλη τις ὀρθότης ὀνόματος ἢ συνθήκη καὶ ὁμολογία. Et paulo infra: οὐ γὰρ φύσει ἑκάστῳ πεφυκέναι ὄνομα οὐδὲν οὐδενί, ἀλλὰ νόμῳ καὶ ἔθει τῶν ἐθισάντων τε καὶ καλούντων.
↑ 405a: ἄτοπον, 414c: Καὶ μάλα γε γλίσχρως, ὦ Σώκρατες, 417e: ποικίλα. Etc.
↑ Aristoteles, Metaphysica 1010a.7-15.
↑ 440d-e: ἀλλά μοι σκοπουμένῳ καὶ πράγματα ἔχοντι πολὺ μᾶλλον ἐκείνως φαίνεται ἔχειν ὡς Ἡράκλειτος λέγει.
↑ 484a: οὔτε ἀποσαφεῖ οὐδὲν εἰρωνεύεταί τε πρός με, ... εἰ οὖν πῃ ἔχεις συμβαλεῖν τὴν Κρατύλου μαντείαν, ἡδέως ἂν ἀκούσαιμι.
↑ 428c dicit versus Homeri citans: "πάντα τί μοι κατὰ θυμὸν ἐείσω μυθήσασθαι". καὶ ἐμοὶ σύ, ὦ Σώκρατες, ἐπιεικῶς φαίνῃ κατὰ νοῦν χρησμῳδεῖν.
↑ Exempli gratia 396d-e: ΕΡΜ. Καὶ μὲν δή, ὦ Σώκρατες, ἀτεχνῶς γέ μοι δοκεῖς ὥσπερ οἱ ἐνθουσιῶντες ἐξαίφνης χρησμῳδεῖν.ΣΩ. Καὶ αἰτιῶμαί γε, ὦ Ἑρμόγενες, μάλιστα αὐτὴν ἀπὸ Εὐθύφρονος τοῦ Προσπαλτίου προσπεπτωκέναι μοι· ἕωθεν γὰρ πολλὰ αὐτῷ συνῆ καὶ παρεῖχον τὰ ὦτα. κινδυνεύει οὖν ἐνθουσιῶν οὐ μόνον τὰ ὦτά μου ἐμπλῆσαι τῆς δαιμονίας σοφίας, ἀλλὰ καὶ τῆς ψυχῆς ἐπειλῆφθαι. Ad exorcistam postridie iturum pollicetur ut ab ea liberetur. Cf. 399a, 399e, 407d, 409d, 420d.
↑ 391b-393b.
↑ 425c-d.
↑ Cf 386a et 391c
↑ Inter alios Scleiermacher et Kiock, 2013.
↑ 388b-c: Ὄνομα ἄρα διδασκαλικόν τί ἐστιν ὄργανον καὶ διακριτικὸν τῆς οὐσίας ὥσπερ κερκὶς ὑφάσματος.
↑ 388-390, in primis 390a-e. Νομοθέτου δέ γε, ὡς ἔοικεν, ὄνομα, ἐπιστάτην ἔχοντος διαλεκτικὸν ἄνδρα, εἰ μέλλει καλῶς ὀνόματα θήσεσθαι.
↑ 439b et 440c: οὐδὲ πάνυ νοῦν ἔχοντος ἀνθρώπου ἐπιτρέψαντα ὀνόμασιν αὑτὸν καὶ τὴν αὑτοῦ ψυχὴν θεραπεύειν, πεπιστευκότα ἐκείνοις καὶ τοῖς θεμένοις αὐτά, διισχυρίζεσθαι ὥς τι εἰδότα.
↑ 439d.

Editiones et commentarii

Collection des Universités de France: Louis Méridier, Platon. Œuvres complètes. T. V, 2e partie : Cratyle, Les Belles Lettres, 1931 Recensio critica
Francesco Ademollo, The Cratylus of Plato. A Commentary, Cambridge University Press, Cantabrigiae 2010 iterum 2011, ISBN 978-0-521-76347-9 Recensio critica
Jetske C. Rijlaarsdam, Platon über die Sprache. Ein Kommentar zum Kratylos, Utrecht, Bohn, Scheltema & Holkema, 1978. [www.persee.fr/doc/reg_0035-2039_1982_num_95_452_1342_t2_0524_0000_2 Recensio critica]
Proclus, Commento al Cratilo di Platone : testo greco a fronte, curante Michele Abbate, Bompiani, 2017

Bibliographia

Latine

Carolus Cucuel, Quid sibi in dialogo cui Cratylus inscribitur proposuerit Plato, Lutetiae Paisiorum, Ernest Leroux, 1886
J. van Ijzeren, "De Cratylo Heracliteo et de Platonis Cratylo. Disputatio critica qua viro clarissimo J. J. Hartman septuagesimum diem natalem gratulatur", Mnemosyne, 1921: 174-200
Alexander Kiock, De Cratyli Platonici indole ac fine, Vratislaviae, apud G.T. Korn, 1913

Barbare

Francesco Aronadio, I fondamenti della riflessione di Platone sul linguaggio: il Cratilo, Edizioni di Storia e Letteratura, Romae 2011, ISBN 978-88-6372-325-0 Recensio critica
Rachel Barney, Names and nature in Plato's Cratylus, Routledge, 2001 Recensio critica
Timothy M. S. Baxter, The Cratylus: Plato's Critique of Naming, Brill, Lugduni Batavorum 1992, ISBN 90-04-09597-7 Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Pierre Boyancé, "La « doctrine d'Euthyphron » dans le Cratyle", Revue des Études Grecques, 1941: 141-175
Brian Calvert, "Forms and Flux in Plato's "Cratylus"", Phronesis, 1970: 26-47
Florence Corrado, "La redécouverte de Platon : Cratyle et « cratylisme » à l’Âge d’argent", Modernités russes, 2011: 191-199
Josef Derbolav, Der Dialog "Kratylos" im Rahmen der platonischen Sprach- und Erkenntnisphilosophie, West-Ost-Verlag, Saraviponti 1953
Christoph Diehl, Platons Semantik : die Theorie sprachlicher Bedeutung im Kratylos, Münster, 2012
Olivier D’Jeranian, «Les réminiscences stoïciennes du Cratyle : de la définition sémantique de la cause à la cosmologie », Études platoniciennes, 2018
Andreas Eckl, Sprache und Logik bei Platon. Erster Teil, Logos, Name und Sache im Kratylos, Würzburg, 2003 Nonnullae paginae apud Guglum librorum Recensio critica
Konrad Gaiser, Name und Sache in Platons "Kratylos", Akademie der Wissenschaften, Heidelbergae 1974, ISBN 978-3-533-02382-1 Recensio critica
Ernst Heitsch, Willkür und Problembewußtsein in Platons Kratylos, Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Moguntiaci 1984, ISBN 3-515-04370-5 Recensio critica
Marieke Hoekstra et Frank Scheppers, "Ονομα, ρῆμα et λόγος dans le Cratyle et le Sophiste de Platon. Analyse du lexique et analyse du discours", L'Antiquité Classique, 2003: 55-73
Simon Keller, "An Interpretation of Plato's "Cratylus"", Phronesis, 2000: 284-305
Maurice Leroy, "Etymologie et linguistique chez Platon", Bulletins de l'Académie Royale de Belgique, 1968: 121-152
Gaetano Licata, Teoria platonica del linguaggio. Prospettive sul concetto di verità, Genavae, 2008
David Meissner, Natur, Norm, Name : Sprache und Wirklichkeit in Platons "Kratylos", Hamburgi, 2019 Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Serge N Mouraviev, "La première théorie des noms de Cratyle (essai de reconstruction)", Napoli, 1985
André Rehbinder, "Langage, πρᾶξις et être dans la réfutation d’Hermogène (Cratyle, 385a1-390e4)", Dialogues d'histoire ancienne, 2020: 123-146
Michael W. Riley, Plato's Cratylus: Argument, Form, and Structure, Rodopi, Amstelodami 2005, ISBN 90-420-1875-5 Nonnullae paginae apud Guglum librorum
Lucia Saudelli, "Langage et médecine : la fin du Cratyle platonicien", Revue des Études Grecques, 2020: 1-21
D. N. Sedley, Plato's Cratylus. Cambridge University Press, 2003 Recensio critica Altera recensio critica Nonnullae paginae apud Guglum librorum
- "The Etymologies in Plato's Cratylus", The Journal of Hellenic Studies, 1998: 140-154

Nexus externi

Textus Graecus apud Vicifontem. Cum versione Francogallica apud Remacle
Stanford Encyclopedia of Philosophy (David Meissner, 2023)

[1] Phaedo 59b.

[2] 391c.

[3] 383b-384a et 429c.

[4] 384c-d sic dicit: οὐ δύναμαι πεισθῆναι ὡς ἄλλη τις ὀρθότης ὀνόματος ἢ συνθήκη καὶ ὁμολογία. Et paulo infra: οὐ γὰρ φύσει ἑκάστῳ πεφυκέναι ὄνομα οὐδὲν οὐδενί, ἀλλὰ νόμῳ καὶ ἔθει τῶν ἐθισάντων τε καὶ καλούντων.

[5] 405a: ἄτοπον, 414c: Καὶ μάλα γε γλίσχρως, ὦ Σώκρατες, 417e: ποικίλα. Etc.

[6] Aristoteles, Metaphysica 1010a.7-15.

[7] 440d-e: ἀλλά μοι σκοπουμένῳ καὶ πράγματα ἔχοντι πολὺ μᾶλλον ἐκείνως φαίνεται ἔχειν ὡς Ἡράκλειτος λέγει.

[8] 484a: οὔτε ἀποσαφεῖ οὐδὲν εἰρωνεύεταί τε πρός με, ... εἰ οὖν πῃ ἔχεις συμβαλεῖν τὴν Κρατύλου μαντείαν, ἡδέως ἂν ἀκούσαιμι.

[9] 428c dicit versus Homeri citans: "πάντα τί μοι κατὰ θυμὸν ἐείσω μυθήσασθαι". καὶ ἐμοὶ σύ, ὦ Σώκρατες, ἐπιεικῶς φαίνῃ κατὰ νοῦν χρησμῳδεῖν.

[10] Exempli gratia 396d-e: ΕΡΜ. Καὶ μὲν δή, ὦ Σώκρατες, ἀτεχνῶς γέ μοι δοκεῖς ὥσπερ οἱ ἐνθουσιῶντες ἐξαίφνης χρησμῳδεῖν.ΣΩ. Καὶ αἰτιῶμαί γε, ὦ Ἑρμόγενες, μάλιστα αὐτὴν ἀπὸ Εὐθύφρονος τοῦ Προσπαλτίου προσπεπτωκέναι μοι· ἕωθεν γὰρ πολλὰ αὐτῷ συνῆ καὶ παρεῖχον τὰ ὦτα. κινδυνεύει οὖν ἐνθουσιῶν οὐ μόνον τὰ ὦτά μου ἐμπλῆσαι τῆς δαιμονίας σοφίας, ἀλλὰ καὶ τῆς ψυχῆς ἐπειλῆφθαι. Ad exorcistam postridie iturum pollicetur ut ab ea liberetur. Cf. 399a, 399e, 407d, 409d, 420d.

[11] 391b-393b.

[12] 425c-d.

[13] Cf 386a et 391c

[14] Inter alios Scleiermacher et Kiock, 2013.

[15] 388b-c: Ὄνομα ἄρα διδασκαλικόν τί ἐστιν ὄργανον καὶ διακριτικὸν τῆς οὐσίας ὥσπερ κερκὶς ὑφάσματος.

[16] 388-390, in primis 390a-e. Νομοθέτου δέ γε, ὡς ἔοικεν, ὄνομα, ἐπιστάτην ἔχοντος διαλεκτικὸν ἄνδρα, εἰ μέλλει καλῶς ὀνόματα θήσεσθαι.

[17] 439b et 440c: οὐδὲ πάνυ νοῦν ἔχοντος ἀνθρώπου ἐπιτρέψαντα ὀνόμασιν αὑτὸν καὶ τὴν αὑτοῦ ψυχὴν θεραπεύειν, πεπιστευκότα ἐκείνοις καὶ τοῖς θεμένοις αὐτά, διισχυρίζεσθαι ὥς τι εἰδότα.

[18] 439d.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]