Quincunx

Quincunx est nummus Romanus aeneus qui quinque uncias valebat. (As valebat duodecim uncias.) Erat enim quincunx portio quaedam 5/12 mensurae alicuius valens necnon dispositio quoque geometrica tam a rusticis Romanis in plantationibus arborum^[1] quam ab imperatoribus in acie instruenda et in obsidionum operibus^[2] usurpata.

De nummo

Non tam Romae quam in aliis civitatibus media Italia sitis tertio saeculo a.C.n. signatus est quincunx :

Aes grave ex Luceria. A dextra quinque sphaeracula videre potes quae indicant valorem quinque unciarum.
Nummus Teate factus. A dextra quinque sphaeracula videre potes.
Nummus Luceriae factus.
Nummus Venusiae factus.
Nummus Larini factus.

De mensura

Romani quincuncem ut mensuram multis modis usurpabant^[3] :

in pondere metiendo 5/12 librae Romanae pendebat (circiter 135gr.), id est ut ipsum nomen indicat quinque uncias.^[4] Unde nomen nummi ductum, nam 5/12 assis valebat qui primo libralis fuit.
in area metienda ubi quincunx 5/12 iugeri valebat, id est centenos vicenos scripulos vel duodena milia pedum quadratorum^[5].
in volumine liquorum metiendo ubi 5/12 sextarii valebat, id est circiter 0.25l^[6].

Item heres ex quincunce erat heres cui 5/12 hereditatis alicuius evenerant.^[7] Item fenus quincunciale erat usura (modica) quae 5 centesimas per annum reddebat, id est 5/12 centesimae (quincuncem) per mensem.^[8]

De dispositione

Dispositio in quincuncem.

Dispositio in quincuncem dicta similis est atque quinorum punctorum in tessera numerum quinque indicantium, nisi quod per plurimos ordines multiplicatur. Hanc figuram agricolae Romani in plantationibus maxime probabant :

Quid illo quincunce speciosius qui, in quamcumque partem spectaveris, rectus est?^[9]

Fontes

Columella libro quinto de Re rustica 1,11.
Horatius de Arte poetica 326-330.

Notae

↑ Varro RR 1,7,2. Cicero Cato Maior 59 etc.
↑ Caesar, de Bello Gallico VII,73.
↑ Lucas Paetus, De mensuris, et ponderibus Romanis, et Graecis : cum his quae hodie Romae sunt collatis libri quinque. Eiusdem variarum lectionum liber unus. Venetiis, 1573.
↑ Columella XII,28,1. Etc.
↑ Columella V,1,11.
↑ Martialis I,27,2.
↑ Plinius Minor VII,11,1.
↑ Persius V,149.
↑ Quintilianus, Inst. or. VIII,3,9.

Nexus interni

Mensurae Romanae - Aes grave - As - Quadrans - Quartuncia - Semis - Semuncia - Sestertius - Sextans (nummus) - Triens (nummus) - Uncia

[1] Varro RR 1,7,2. Cicero Cato Maior 59 etc.

[2] Caesar, de Bello Gallico VII,73.

[3] Lucas Paetus, De mensuris, et ponderibus Romanis, et Graecis : cum his quae hodie Romae sunt collatis libri quinque. Eiusdem variarum lectionum liber unus. Venetiis, 1573.

[4] Columella XII,28,1. Etc.

[5] Columella V,1,11.

[6] Martialis I,27,2.

[7] Plinius Minor VII,11,1.

[8] Persius V,149.

[9] Quintilianus, Inst. or. VIII,3,9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]