Nicolaus Cisnerus

Nicolaus Cisnerus (Theodisce Nicolaus Kistner seu Cisner, natus Mosbaci^[1] die 24 Martii 1529, mortuus Heidelbergae die 6 Martii 1583) fuit vir doctus aetatis artium renatarum, Christianus doctrinam evangelicam amplexus, iuris consultus, Universitatis Heidelbergensis rector, iudicii Camerae Imperialis Spirensis assessor, humanista, iuris utriusque doctor et poeta.

Vita

Nicolaus Cisnerus natus est Mosbaci, in oppido tunc iurisdictioni Principis Electoris Palatini subiecto, patre Iodoco, mercatore et consule amplissimo. Ortus est ex honesta ac vetusta familia, quae diu in eadem civitate optimum nomen invenerat et saeculo 16 vertente complures sacerdotes, consiliarios, senatores necnon civium magistros genuit rem publicam Mosbacensem feliciter administrantes. Cisnerus una cum tribus fratribus Mosbaci adolevit. Hic inde a pueritia bonis litteris aut a parentibus aut a privato praeceptore domi eruditus et, cum ingenii praestantissimi eximia specimina edidisset, Heidelbergam missus est, ubi in Schola Nicrina (Neckarschule), quae tunc inter optimos ludos urbis numerabatur, usque ad annum aetatis suae quintum decimum Latinitati et politiori humanitati operam dedit.

Anno 1544 receptus in Collegium Dionysianum (quod nonnullis annis post a Ioanne Casimiro, tunc temporis Comite Palatino, nomen Casimiriani tenuit) artibus liberalibus studere coepit et insignes cum in litteris humanioribus tum in philosophia progressus fecit, ut eodem iam anno primam lauream acciperet, anno 1547 philosophici doctoratús insignia consequeretur et in senatum philosophicae facultatis cooptaretur. Cisnerus dum studiorum causa in illo collegio commoratur, primam quoque notitiam de doctrina evangelica accepisse traditur.

Exinde ad alios docendos animum appulit et, nuperrime magister factus, omnem suam operam ad studiosos instituendos contulit, Aristoteleam philosophiam et disciplinas mathematicas explicando. Postquam vero per breve tempus in Universitate Heidelbergensi docuit, Argentoratum profectus est, quae urbs tunc temporis quoddam caput reformationis erat: animum enim induxit, ut sese totum in doctrina evangelica collocaret et legem verae religionis amplecteretur. Argentorati Martinus Bucerus, vir doctissimus et theologus Lutheranae legis studiosissimus, Cisnerum, quippe qui affinitate ipsi coniunctus erat ratione uxoris suae Elisabethae Silbereisen, quae Mosbaci nata et aviae Cisneri ex sorore neptis fuit, humanissime recepit. Nec solum Bucero, verum etiam Paulo Fagio, linguae Hebraicae professore, Ioanne Sturmio aliisque Argentoratensis rei publicae luminibus familiarissime usus est, sacrarum litterarum puraeque religionis cognitionem ex ore illorum hauriens.

Cisnerus anno 1549 Argentorato revertit Heidelbergam ad idem docendi munus, quod ibidem reliquerat. Duobus iam annis post, cum desiderio teneretur clarissimi Philippi Melanchthonis videndi, Wittenbergam abiit, ubi intimam amicitiam cum Melanchthone iniit. Quanta enim familiaritate Melanchthon Cisnerum complexus sit, epistulae et carmina, quorum non pauca in lucem prodierunt, ostendunt. Heidelbergam reversus anno 1552 primus ethices professor constitutus est.

Insequente anno Cisnerus ab Electore Friderico II in Galliam et Italiam missus est, ut peregre ad iuris Romani studium se conferret et praestantissimis iuris consultis operam daret. Amplius igitur quinquennio peregrinatus est, primum Avarici Biturigum, deinde Iuliomagi Andecavorum et Pictavii, tum Bononiae, denique Patavii et Pisis commoratus; quibus in locis Francisco Duareno^(fr), Hugone Donello^(fr), Petro Victorio et Francisco Robortello^(it) professoribus usus est. Toto illo temporis spatio Principes Electores Palatini Fridericus II et Otho Henricus Cisnerum generosissime favebant. Bibliothecas Galliae et Italiae praecipuas diligenter inquisivit iubente Othone Henrico Electore, qui nulli sumptui nullique labori pepercit, ut Bibliotheca Palatina Heidelbergensis novissime a se instituta codicibus librisque rarioribus augeretur. Cisnerus cum iter per Helvetiam in Italiam faceret, Genavae in domicilio Ioannis Calvini benigne exceptus est.

Postquam anno 1559 in Universitate Pisana gradum iuris utriusque doctoris rite assecutus est, Heidelbergam rediit, ubi Pandectarum professor ac simul Friderici III, Othonis Henrici successoris, consiliarius factus est nec multo post ob praeclaram docendi facultatem ab Universitatis proceribus iuris civilis antecessor est designatus.

Anno 1562 Universitati Heidelbergensi rector praeesse coepit, quo munere usque in annum 1564 functus est. Eodem anno in matrimonium duxit Annam Hartmanni, filiam Hartmanni Hartmanni ab Eppinga, iuris utriusque doctoris, quondam Imperialis Camerae assessoris et consiliarii Principis Electoris Friderici II. At matrimonium istud fuit orbum liberis, qua re Cisneri hereditatem postea filii fratrum adierunt.

Exeunte anno 1566 assessor in amplissimum iudicium Camerae Imperialis Spirense cooptatus est, cui magistratui tota res publica Sacri Romani Imperii nationis Germanicae fuit commissa; qua in statione permansit annos quattuordecim. Collegae et iudices Camerae Imperialis Cisnerum libenter secum Spirae retinuissent, cuius sapientiam, aequitatem, integritatem multo tempore noverant, sed eum anno 1580 Elector Ludovicus Heidelbergam revocavit, ut eius consiliis, quae pater Fridericus III salutaria expertus erat, in re publica gubernanda commodius uteretur, eique duplicem provinciam et iudicis vicarii Curiae Palatinae et extraordinarii professoris mandavit.

Lapis Cisneri memoriae Mosbaci positus, in quo legitur: Filio huius urbis, Nicolao Cisnero, Universitatis Heidelbergensis rectori, iudicii Imperialis Camerae Spirensis assessori, 1529 – 1583.

Utramque provinciam praeclare gessit, quoad vires corporis sinebant. Valetudine enim annis duobus insequentibus affectus erat, cumque paralysis tandem accessisset, supremum diem obiit Heidelbergae anno 1583, die 6 Martii, intra quintam et sextam horam vespertinam.

Ossa Cisneri in choro Templi Sancti Spiritus iuxta corpus Annae coniugis, paucis ante mensibus defunctae, sepulta sunt. Sepulcrum eorum commune, ut omnia fere sepulcra in eodem templo collocata, Heidelberga anno 1689 diruta flammis consumptum et funditus deletum est. Iustus Reuberus, iuris consultus et cancellarius Palatinus, Cisnero eiusque uxori hoc epitaphium in pariete adscribendum curavit:

Perpetuae memoriae Nicolai Cisneri Mosbacensis,

I. C. sua aetate clarissimi, qui primum Heidelbergae

magna cum laude docuit, dein Spirae adsessor

tandemque in supremo Palatinatus iudicio proiudex

cum omnium admiratione ius dixit: heredes grati,

curante Iusto Reubero iureconsulto, posuerunt.

Vixit annos LIII, mens. XI, dies VI. Obiit prid. Non. Martii,

post Annam Hartmannam coniugem mens. IV, dies XX,

et cum ea hoc sepulcrum sibi commune esse voluit.

Cisnerus opera scripsit plurima tum in iure, tum in historicis tum in humanioribus disciplinis, e. g. commentarios in Ethica Aristotelis, libros quattuor de ratione exercendi stili ad imitationem veterum, imprimis Ciceronis, et carmen heroicum Idyllion de Veris et Autumni comparatione inscriptum. Sed deplorandum est fatum Cisneri bibliothecae, quam reliquerat instructissimam: iacuit enim plures annos abdita, in umidissimo loco reclusa, squalori, putredini, tineis et blattis obnoxia. Philippus Hofmannus, iuris consultus et antecessor in Universitate Heidelbergensi, nonnulla Cisneri opuscula denique a ruina servavit et farraginem Cisnerianarum chartarum cum Quirino Reutero Mosbacensi, Cisneri nepote, communicavit. Hic ea, quae supererant, in quendam ordinem redegit et Francofurti ad Moenum anno 1611 in lucem edidit.^[2]

Cisnerus post mortem honoratus

Monumentum fortasse dignissimum Cisnero, qui etiamnunc ab incolis Mosbacensibus saepiuscule ‘filius Mosbaci clarissimus’ laudari solet, factum est anno 1958, cum gymnasium Mosbacense appellationem mutavit et a Cisneri nomine Nicolaus-Kistner-Gymnasium denominatum est.

Opera selecta

Nicolai Cisneri [...] opuscula historica et politico-philologa. Francofurti 1611.
Commentarius de restitutionibus in integrum. Basileae 1588.
Commentarius ad titulum Institutionum Imperialium de actionibus, item et de exceptionibus. Spirae 1588.
De Othone III Imperatore eiusque instituto conciliorum Imperatoriorum oratio. Francofurti 1570.
Ad titulum Pandectarum de transactionibus commentarii. Basileae 1566.
De Conrado, quem Itali Conradinum vocant, ultimo Sueviae gentis Principe oratio. Basileae 1566.
De Friderico II Imperatore oratio. Basileae 1565.
De iuris divisione, quibusque olim populis et civitatibus, dominantibus Romanis, iuris civilis statuendi potestas fuerit, vel non fuerit, positiones. Heidelbergae 1560.
Idyllion de Veris et Autumni comparatione. Wittenbergae 1551.

Bibliographia

Roderich von Stintzing: Cisnerus (Kistner), Nikolaus. In: Allgemeine Deutsche Biographie, vol. 4, Lipsiae 1876, p. 267 sq.
Günther Dickel: Kistner, Nicolaus. In: Neue Deutsche Biographie (NDB), vol. 11, Berolini 1977, p. 690 sq.
Gustav C. Knod: Deutsche Studenten in Bologna (1289-1562). Biographischer Index zu den Acta nationis Germanicae Universitatis Bononiensis. Berolini 1899.

Nexus externi

Notae

↑ Ioannes Henricus Andreae, Mosbacum in Silva Ottonica Palatinatus Inferioris illustratum. Heidelbergae 1771.
↑ Textus huius rei maxima ex parte secutus est biographiam a Quirino Reutero scriptam, quae una cum Cisneri opusculis Francofurti anno 1611 in lucem edita est et Vitae Nicolai Cisneri, viri clarissimi, brevis descriptio inscribitur.

[1] Ioannes Henricus Andreae, Mosbacum in Silva Ottonica Palatinatus Inferioris illustratum. Heidelbergae 1771.

[2] Textus huius rei maxima ex parte secutus est biographiam a Quirino Reutero scriptam, quae una cum Cisneri opusculis Francofurti anno 1611 in lucem edita est et Vitae Nicolai Cisneri, viri clarissimi, brevis descriptio inscribitur.

[1]

[2]