Eumenides (Aeschylus)

Eumenides (-um, f. pl.; Graece Εὐμενίδες) est tragoedia ab Aeschylo scripta, ultima pars Oresteae trilogiae anno 458 a.C.n. doctae (primae duae fuerunt Agamemnon et Choephoroe). In hac tertia parte, ipsi dii Olympii pugnam adversus Erinyas adeunt, ac novum iustitiae ordinem in locum veteris legis talionis eis imponunt. Nec homines sine honore relinquunturː nam poeta civitatis suae partes atque iudices Aeropagi simul glorificat. Tum cum Aeschylus scribebat illud Areopagiticum consilium iam minus in civitate pollebatː ut democratica instituta perficerent anno 462 Ephialtes et Pericles politica munera Areopago ademerant et quingentorum bulae transtulerant^[1]. Venerabilem tamen et religiosam iudicandi de caedibus voluntariis potestatem retinebat.

Argumentum

Ὑπόθεσις Ἀριστοφάνους γραμματικοῦ

ἡ ὑπόθεσις· Ὀρέστης ἐν Δελφοῖς περιεχόμενος ὑπὸ τῶν Ἐρινύων βουλῆι Ἀπόλλωνος παρεγένετο εἰς Ἀθήνας εἰς τὸ ἱερὸν τῆς Ἀθηνᾶς· ἧς βουλῆι νικήσας κατῆλθεν εἰς Ἄργος· τὰς δὲ Ἐρινύας πραύνας προσηγόρευσεν Εὐμενίδας. παρ' οὐδετέρωι κεῖται ἡ μυθοποιία. τὰ δὲ τοῦ δράματος πρόσωπα· Πυθιὰς προφῆτις, Ἀπόλλων, Ὀρέστης, Κλυταιμήστρας εἴδωλον, χορὸς Εὐμενίδων, Ἀθηνᾶ, προπομποί.

Argumentum Aristophanis grammatici

Argumentum: Orestes, iam Delphis ab Erinyibus circumdatus, consilio Apollinis Athenas ad Athenae templum advenit. In iudicio Athenae consilio vicit et redivit ad Argos; Erinyes appellavit mites Eumenides. Apud neutrum^[2] haec fabula reperitur. Personae dramatis: Pythia fatidica, Apollo, Orestes, Clytaemnestrae umbra, chorus Eumenidum, Athena, comites.

Summarium

Prologus (1-142)ː Pythia deos salutat qui a Terra Matre usque ad Apollinem pacifice sibi succedentes Delphicum oraculum susceperint (haec harmonia a poeta adfirmata cum multis aliis traditionibus discrepat pugnas necesque narrantibus). At cum templum intrat statim horrescens refugitː vidit enim feminas horribili aspectu dormientes circum virum supplici quidem habitu sed cruore foede pollutum. Interim procedit Apollo atque pollicetur se numquam Orestem relicturum quem suo iussu matrem necasse meminit. Gratias agentem Orestem Athenas mittit ubi auxilio ei futurus est. Postquam Orestes a Mercurio ductus exiit apparet Clytaemnestrae umbra querens quod Erinyes dormientes filium evadere siverint. Statim e somno eas excitare incipit.
Parodos (143-177)ː Erinyes de Apolline queruntur quod hominem sibi devotum tueatur nec pacta inter deos icta custodiat.
Primum episodium (178-306)ː Apollo et Erinyes de Orestis crimine disputant, quem deus Furiis umquam relicturum negat; nam Athenam litem decisuram esse. Deinde Erinyes e suo templo expellit atque medio episodio scaena mutatur. Non iam Delphis sed Athenis sumus. Statuam deae amplexus Orestes Athenae auxilium precatur. Simul advenientes Erinyes ei perniciem promittunt.
Primum stasimon (307-396)^[3]ː chorus Erinyum hymnum orditur, quomodo parricidii sontes qui cruore parentum sese polluerint ad Infernos deducant, secundum sortem a Parcis sibi datam.
Secundum episodium (397-489)ː postquam utrasque partes audivit Athena iudices iuratos optimos e civitate sua seligere decernit qui causam secundum iustitiam darent. Hortatur litigantes ut interea testimonia et indicia colligant. (Quae narratio Areopagi conditi videtur esse).
Secundum stasimon (490-565)ː Erinyes iratae sunt. Etenim si Orestes poenam suam effugiat regnaturam ubique licentiam et impietatem canunt. Pavorem rectam viam in mortalium animis docere et dolore sapientiam discendam^[4].
Tertium episodium (566-777)ː Magna iudicii scaena. Apollo Orestis causam suscipit qui patrem solum vere consanguineum cum liberis esse, matrem vero tantum germinis accepti nutricem demonstrat. Erinyes econtra accusatorias partes agunt. Suffragia paria sunt, quod pro reo facit^[5], et ipsa Athena pro Oreste suffragium fert (non habet matrem ideoque paterna caedes ei foedior videtur^[6]) et iudicium ad absolutionem inclinat. Simul Areopagi consilium ad futurum civitatis suae praesidium instituisse praenuntiat^[7]. Orestes autem gratias agit atque aeternam Argivorum societatem Atheniensibus pollicetur.
In ultima parte (778-1045), quae genus exodi videri potest, Erinyes lyrico modo de dedecore queruntur et Athena trimetris respondet atque eas placare conatur. Erinyes pestilentiam Atticae terrae minantur, Athena eis hospitium et magnos honores apud futuros Athenienses pollicetur. Persuadentur ut ibi considant cum dea fecunditatem in posterum nemini nisi per eas obventuram confirmat. Iam abhinc 'Eumenides'^[8] (hoc est Benignae) factae faustis votis terram Atticam extollunt cuius fecunditatis auctores sunt (quae fabula aetiologica Eumenidum cultus Athenis in antro sub Areopago instituti volebat esse).

Quid sibi proposuerit poeta

Non tantum iustitiam humaniorem et ab ipsa civitate administratam celebrat Aeschylus sed res Athenienses sui temporios quoque laudatː ita ostendit promunturium Sigeum quod in Troade aditum in Hellespontum tuetur et a Mytilenaeis vindicabatur iam ab Achaeis post bellum Troianum Atheniensibus datum esse^[9]; item societatem cum Argivis adversus Lacedaemonios nuper factam ad Orestis tempora refert et aeternam fore pollicetur^[10]; item ritus iudiciarios Atheniensium extollit^[11] et cultus Eumenidum ad divinum pactum cum dea Poliade Athena refertur^[12]. Item cum Athena suos ad concordiam hortatur fortasse ad dissensiones coaevas alludit Aeschylus.

Notae

↑ Frank Bücher, "Die Polis braucht ihre Poeten – Aischylos' "Eumeniden" und die Reformen des Ephialtes", Hermes, 2008ː 255-274
↑ Nec Sophocles neque Euripides hac fabula usus est.
↑ Yopie Prins, "The Power of the Speech Actː Aeschylus' Furies and rheir binding song", Arethusa, 1991ː 177-195
↑ 517-521ː ἔσθ᾽ ὅπου τὸ δεινὸν εὖ, / καὶ φρενῶν ἐπίσκοπον / δεῖ μένειν καθήμενον. / ξυμφέρει / σωφρονεῖν ὑπὸ στένει.
↑ 753-4 (Athenae verba)ː ἀνὴρ ὅδ᾽ ἐκπέφευγεν αἵματος δίκην· / ἴσον γάρ ἐστι τἀρίθμημα τῶν πάλων.
↑ 735-8ː ψῆφον δ᾽ Ὀρέστῃ τήνδ᾽ ἐγὼ προσθήσομαι. / μήτηρ γὰρ οὔτις ἐστὶν ἥ μ᾽ ἐγείνατο,/ τὸ δ᾽ ἄρσεν αἰνῶ πάντα, πλὴν γάμου τυχεῖν,/ ἅπαντι θυμῷ, κάρτα δ᾽ εἰμὶ τοῦ πατρός.
↑ 704-6ː κερδῶν ἄθικτον τοῦτο βουλευτήριον,/ αἰδοῖον, ὀξύθυμον, εὑδόντων ὕπερ / ἐγρηγορὸς φρούρημα γῆς καθίσταμαι.
↑ Haec appellatio in texto Aeschyleo non apparet (potius Σεμναί 'Augustae' dicuntur) sed in scholiis et argumentis. Unde nonnulli dubitant an revera quinto saeculo a.C.n. fabula Eumenides inscripta sit.
↑ Versus 397-405. Cum Orestis preces audit Athena e Scamandri ripis ubi novas terras suorum nomine recipiebat in Atticam redit.
↑ Versus 287-291 et 762-777.
↑ Versus 674-710 et 741-753.
↑ Versus 894sqq.

Editiones cum commentario

Anthony J. Podlecki, Aeschylus. Eumenides. Edited with an Introduction, Translation and Commentary, Aris & Philipps, 1989 Recensio critica Altera recensio critica
Alan H. Sommerstein, Aeschylus. Eumenides, Cambridge University Press, 1989 Recensio critica Altera recensio critica

Plura legere si cupis

Maximilian Braun, Die "Eumeniden" des Aischylos und der Areopag. Classica Monacensia, Bd. 19. Tübingen: G. Narr Verlag, 1998. Recensio critica Nonnullae paginae apud Guglum librotum
A. L. Brown, "Some Problems in the Eumenides of Aeschylus", The Journal of Hellenic Studies, 1982ː 26-32
- “The Erinyes in the Oresteia: Real Life, the Supernatural, and the Stage.” The Journal of Hellenic Studies, 1983: 13–34.
Placido Cesareo, De Eumenidum specie ab Aeschylo adumbrata, Augustae Taurinorum, 1899 Recensio critica
Maurice Croiset, "Le rôle d'Apollon dans les Euménides d'Eschyle", Revue des Études Grecques, 1919ː 100-112
Hermann Josef Dirksen, Die aischyleische Gestalt des Orest und ihre Bedeutung für die Interpretation der Eumeniden, Noremborgae, 1965 Recensio critica Altera recensio critica
K. J. Dover, "[https://www.jstor.org/stable/629362 The Political Aspect of Aeschylus's Eumenides̊", The Journal of Hellenic Studies, 1957ː 230-237
Rebecca Futo Kennedy, "Justice, Geography and Empire in Aeschylus' Eumenides", Classical Antiquity, 2006ː 35-72
Michael Gagarin, "The Vote of Athena", The American Journal of Philology, 1975ː 121-127
Leah Himmelhoch, "Athena's Entrance at Eumenides 405 and Hippotrophic Imagery in Aeschylus's Oresteia", Arethusa, 2005ː 263-302
Antonio Martina, Le Erinni nell'Orestea. I, Divinità ctonie, religione e prediritto, Romae, 2021
- Le Erinni nell'Orestea. II, Tragedia del Genos e Leges sacrae, Pisae, 2021
- Le Erinni nell'Orestea. III, Dal sistema genetico al diritto della polis, Pisae, 2021
Georges Méautis, "Notes sur les « Euménides » d'Eschyle", Revue des Études Anciennes, 1963ː 33-52
Robin Mitchell-Boyask, Aeschylus: Eumenides. Duckworth Companions to Greek and Roman Tragedy. London: Duckworth, 2009. Recensio critica
- "Aeschylus: Eumenides (Eὐμενίδες)" in Encyclopedia of Greek tragedy, Wiley, 2013
David H. Porter, "Aeschylus' "Eumenides": Some Contrapuntal Lines", The American Journal of Philology, 2005ː 301-331
Nicholas Rynearson, "Courting the Erinyes: Persuasion, Sacrifice, and Seduction in Aeschylus's "Eumenides"", Transactions of the American Philological Association, 2013ː 1-22
Seaford R., “ Historicizing Tragic Ambivalence: The Vote of Athena,” in B. Goff (ed.), History, Tragedy, Theory: Dialogues on Athenian Drama. Austin: University of Texas Press, 1995: 202–21.
Keith Sidwell, "Purification and Pollution in Aeschylus' Eumenides", The Classical Quarterly, 1996ː 44-57
Margaret Visser, "Vengeance and Pollution in Classical Athens", Journal of the History of Ideas, 1984ː 193-206
R.P. Winnington-Ingram, “Clytemnestra and the Vote of Athena.” Journal of Hellenic Studies, 1948: 130–47
Froma I. Zeitlin, "The Dynamics of misogynyː myth and mythmaking in the Oresteia", Arethusa, 1978ː 149-184

Nexus externi

[1] Frank Bücher, "Die Polis braucht ihre Poeten – Aischylos' "Eumeniden" und die Reformen des Ephialtes", Hermes, 2008ː 255-274

[2] Nec Sophocles neque Euripides hac fabula usus est.

[3] Yopie Prins, "The Power of the Speech Actː Aeschylus' Furies and rheir binding song", Arethusa, 1991ː 177-195

[4] 517-521ː ἔσθ᾽ ὅπου τὸ δεινὸν εὖ, / καὶ φρενῶν ἐπίσκοπον / δεῖ μένειν καθήμενον. / ξυμφέρει / σωφρονεῖν ὑπὸ στένει.

[5] 753-4 (Athenae verba)ː ἀνὴρ ὅδ᾽ ἐκπέφευγεν αἵματος δίκην· / ἴσον γάρ ἐστι τἀρίθμημα τῶν πάλων.

[6] 735-8ː ψῆφον δ᾽ Ὀρέστῃ τήνδ᾽ ἐγὼ προσθήσομαι. / μήτηρ γὰρ οὔτις ἐστὶν ἥ μ᾽ ἐγείνατο,/ τὸ δ᾽ ἄρσεν αἰνῶ πάντα, πλὴν γάμου τυχεῖν,/ ἅπαντι θυμῷ, κάρτα δ᾽ εἰμὶ τοῦ πατρός.

[7] 704-6ː κερδῶν ἄθικτον τοῦτο βουλευτήριον,/ αἰδοῖον, ὀξύθυμον, εὑδόντων ὕπερ / ἐγρηγορὸς φρούρημα γῆς καθίσταμαι.

[8] Haec appellatio in texto Aeschyleo non apparet (potius Σεμναί 'Augustae' dicuntur) sed in scholiis et argumentis. Unde nonnulli dubitant an revera quinto saeculo a.C.n. fabula Eumenides inscripta sit.

[9] Versus 397-405. Cum Orestis preces audit Athena e Scamandri ripis ubi novas terras suorum nomine recipiebat in Atticam redit.

[10] Versus 287-291 et 762-777.

[11] Versus 674-710 et 741-753.

[12] Versus 894sqq.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]