Brevis commentarius de Islandia

Brevis commentarius de Islandia est libellus ab Arngrimo Iona conscriptus. Is commentarius, primum opus de Islandia ab Islando compositum, anno 1592 confectus et insequente anno 1593 Hafniae in lucem editus est. Quo opusculo Arngrimus castigavit opera nonnullorum scriptorum auctorumque, qui saeculo 16 vertente varia et magna ex parte minus vera de Islandia eiusque incolis scripserant, e. g. Olaus Magnus, Sebastianus Munsterus, Gemma Frisius, Iacobus Zieglerus et alii. Acerrimo autem iudicio percensuit carmen Van Ysslandt (Latine De Islandia) cuiusdam Gregorii Peerse, mercatoris vel nautae Hamburgensis, qui carmine suo non modo insulam ipsam, sed etiam mores et consuetudines Islandorum quodammodo depravate descripserat.

Index Brevis Commentarii de Islandia.

Textus Arngrimi anno 1599 denuo typis excusus est a Ricardo Hakluyto in secunda et aucta editione libri, cui titulus est The Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation (...) Whereunto is annexed a briefe Commentary of the true state of Island ^[sic], adiecta versione Anglica.

Contextus

Anno 1561 quidam Gregorius (vulgo Gories) Peerse ludicram descriptionem Islandiae Hamburgi edendam curaverat: carmen scilicet Van Ysslandt inscriptum, rhythmis Saxonicis compositum et versus 269 haud ita numerosos complectens, quo auctor nonnulla immania et incredibilia de Islandia deque Islandorum moribus pervulgaverat. Arngrimus cum legisset, quam inaudita de Islandia quamque spurca et probrosa de incolis hoc carmine essent dispersa, indignissime passus constituit isti rhythmistae (ut vocat), cuius dialectus Hamburgensis illo tempore plerisque Danorum et Islandorum erat facilis intellectu, opusculo Latine conscripto ad castigandum venire et rumores eius satis superque coarguere.

Hoc carmen, quod usque ad finem saeculi 16 ter quaterve typis mandatum est, non levioris fuit momenti: cui enim continens Europaea immediate et mediate quandam notionem Islandiae debuit, de qua cosmographiae et chorographiae saeculi 16 notitias modo tenues et infirmas praebebant – immediate, quia carmen admodum breve primas et uberiores notitias de rerum natura Islandiae in vulgus ediderat; mediate, quia litterati Islandi ad monographias de patria sua scribendas impellebantur.

Dispositio et argumenta operis

Brevis commentarius de Islandia in duas partes divisus est: partem priorem de insula; partem alteram de incolis.

Parte priore, quae quattuordecim sectiones comprehendit, multae opiniones vanae et partim falsissimae de Islandia corriguntur: tractat enim de recto Islandiae situ cosmographico; de dierum longitudine et brevitate in solstitiis; de nomine ‘Islandiae’ et an sit veterum Thule; de ambitu insulae; de soli natura; de montibus ignivomis et simul nive candentibus; de monte Hecla, qui carcer sordidarum animarum esse putetur; de spectris circa montem Heclam apparentibus; de glacie Islandica, in qua animae excrucientur, deque aliis huius glaciei proprietatibus; de quibusdam fontibus quattuor diversissimae naturae; de immensa butyri et piscium induratorum copia; de velocissimis equis Islandorum; denique de cetis grandibus instar montium.

Pars altera, sedecim sectiones complectens, inter alia tractat de prima occupatione insulae, de introducta religione Christiana deque episcopis Islandiae; de domiciliis, victu, vita et moribus Islandorum; de praefectis et administratione insulae. Tum refutantur ea, quae Gregorius Peerse auditione et fama forsan accepta in Islandos incusaverat: esse inter Islandos adulteria, scortationes aliaque scelera, quae ibi non modo publica essent et frequentia, sed ab Islandis ipsis pro scelere non haberentur; Islandos fraudulentos et perfidos esse, praesertim in Germanos; eosdem cibis vetustis et insulsis uti, idque sine panis usu; Islandos quadam edendi bibendique rusticitate affectos esse nec quemquam in conviviis a mensa surgere, quoties opus esset mingendi, sed matresfamilias singulis convivis matellas porrigere; item Islandos faciem et os urina proluere. In calce libelli Arngrimus denique obtestatur senatum populumque Hamburgensem, ut quamlibet futuram editionem istius vilissimi carminis interdicerent Islandiae gratia, quae terra Hamburgo plus quam alteri urbi commodo et fructui fuisset.

Effectus

Arngrimus nihilominus propositum suum omnino non assecutus est: nec futura carminis editio interdicta erat (carmen enim anno 1594 denuo typis excusum est) neque Arngrimus opiniones de incultissimis Islandorum moribus in continente praevalentes reicere potuerat. Illud enim manifestum est ipsius Arngrimi opera factum esse, ut apologia eius sine effectu fuisset. Nam si forte relationem de Islandia simpliciorem et lectu iucundiorem edidisset et hoc modo iis in continente res certas de illa remotissima insula cognoscere cupientibus satis fecisset, libellus Arngrimi certe fons primarius omnium de Islandia sententiarum evasisset. At Arngrimus omnia, quae tunc de Islandia pro certo habebantur, vehementissime iudicat falsa esse vel mendacia, redigens commentarium suum in formam reprehensionis, quae sola apud eos lectores quoddam studium excitare poterat, qui scriptores ab Arngrimo refutatos non ignorabant. Excursus non necessarii et ambages doctissimae, quas adhibere amat, lectoris animum avocant, et concertatio polemica ex parte acerrima enixo Arngrimi studio propositum convincendi saepe non assequitur.

Bibliographia

• Arngrímur Jónsson; Einar Sigmarsson: Brevis commentarius de Islandia. (Stutt greinagerð um Ísland.) Reykiavicae: Sögufélag, 2008.
• Seelmann, Wilhelm: Gories Peerse’s Gedicht Van Island ^[sic]; Walter, Christoph Heinrich Friedrich: Die Hamburger Islandesfahrer. Zu Gories Dichtung. Impressio separata ex Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, 1883, pp. 110-125 et 143-145 (apud archive.org)

Nexus externi

• Arngrimi Ionae Brevis commentarius de Islandia, quo scriptorum de hac insula errores deteguntur et extraneorum quorundam conviciis ac calumniis, quibus Islandis liberius insultare solent, occurritur. Hafniae 1593 (editio princeps).
• Brevis commentarius de Islandia (versio Anglica apud Vicifontem Anglicum).