Semantica

Semantica (a Graeco σημαντική [scil. τέχνη] 'ars significativa') est studium significationis, non tamen sensu latissimo sed sensu linguistico. Itaque quidquid lingua exprimi potest ad semanticam pertinet. Contra syntaxin, quae ad structuram sententiae positionemque elementorum constitutivorum spectat, semantica dictorum scriptorumque symbolorum relationem et interpretationem tractat.

Significatio et semantica

Semantica est linguisticae pars, quae de significatione agit. Sed significatio varios habet sensus, qui partim ad semanticam pertinent, partim autem campum semanticae superant. Significatio est significatio alicuius rei. Verba, phrases, sententiae aliaeque dictiones aliquid significant. At etiam actiones, facta, eventa aliquid significare possunt. Si quis, puta, oscitat, hoc soporem aut neglegentiam significare videtur. Fumus autem ignem significare potest, etsi incendium non videamus. Significatio enim actionis aut eventi cuiusdam in hoc consistit, quo consilio aut cui bono factum est.

Constat igitur semanticam ad linguisticarum tantum entitatum (sicut formarum grammaticarum, vocabulorum, phrasium, sententiarum) significationes pertinere. Quamquam semantica non solet actionum significationes tractare, hoc unum excipiendum est: fieri non potest, quin actiones locutoriae semanticae adscribantur. Manifestum enim est verborum et sententiarum significationes omisso usu non posse investigari.

De gradibus significationis

Etiam notio significationis linguisticae multiplex est. Itaque expedit eam in diversos gradus dividere.

Significatio enuntiationis sive expressionis

Aliud est sententiam intellegere, aliud hunc intellectum describere. Ponimus enuntiationem sive expressionem esse terminum, qui verba phrases sententias aliasque dictiones complectatur. Sententiae ex verbis constant. Sententia loci temporisque contextu et complexu carens potest sententia systematica appellari. Huiusmodi sententiarum significationes, quae non e contextu sunt sed ex internis, lexicalibus grammaticis syntacticis, relationibus componuntur, ad significationes expressionis pertinent. Quivis Latine callens hanc sententiam facile intellegere potest:

Non egeo equo tuo.

Semanticae est hunc intellectum, quali notitia lexicali et grammatica nitatur, explicare. Consentaneum est hanc sententiam ex quattuor lexibus sive vocabulis constare. Dubium non est, quin egeo principium sive caput sententiae sit, ex quo aliae partes orationis pendent. Notio egendi ʀᴇᴍ ɴᴇᴄᴇssᴀʀɪᴀᴍ poscit, sine qua non bene vivat ᴇɢᴇɴᴜs. Res necessaria ex verbo egendi pendens ablativum requirit; itaque equo tuo dicitur, ex qua dictione apparet de conlocutoris equo agi; sed ad usum pronominis possessivi respiciendum est, ut tuus non solum possessorem equi sed etiam equo vehentem aut de equo loquentem indicare possit. Praeterea, forma egeo duae res indicantur: primum, locutorem negare sibi usum esse equo; secundum, temporis positionem ad praesens -- id est: loquendi tempus -- referri. Omnibus igitur inspectis verbis partibusque orationis conexis significatio sententiae hoc modo describi potest: 'In praesentia, locutori non est opus equo conlocutoris'.

Qui locutor quive conlocutor quive equus quodve exactum temporis punctum sit, nec his verbis nec hac sententia patefit, quod haec ad significationem sententiae non pertinent. Haec non nisi usu probari possunt.

Significatio contextualis

Nunc sententiam supra positam inspiciamus narrationi verisimili subiunctam.

Marcus, ut sibi equo vicini uti liceret, rogaverat. Convenerat enim inter Marcum et Mariam amicam, ut huius die natali una equitatum irent. Die dicta tamen accidit, ut equus Mariae in morbum caderet. Itaque consilium ceperunt cum birotis ad cinematographum ire. Ante discessum Marcus vicino suo "Non egeo equo tuo" inquit. "Equus Mariae aeger est, et nos consilium cepimus birota vehi. Sed pro benevolentia tua gratias ago quam maximas!"

In hoc contextu et continuatione narrationis ea quam tractamus sententia concretam adquirit significationem. Cognovimus enim personam ᴇɢᴇɴɪ imponi Marco; tuus autem pronomen possessivum ad vicinum Marci refertur; loquendi momentum in die natali Mariae ponitur.

Hic significationis gradus a supra dicto differt, qui sola notitia ad lexicon et grammaticam pertinenti utitur ad interpretandas sententias. Hic enim loci et temporis contextus, in quo verbum quoddam et sententia quaedam posita sunt, quam plurimum valent ad significationem consummandam. Itaque iusto iure dictum est significationem in usu consistere. Sed significatio contextualis non solum ex confirmata temporali et personali referentia fit sed etiam ex notione veritatis nascitur. De sola enuntiatione Non egeo equo tuo, utrum vera an falsa sit, nescimus. Nisi enim ad locum tempus personas aliasque rerum condiciones referatur sententia, aut vera aut falsa esse potest. Nisi enim ad locum tempus personas aliasque rerum condiciones referatur sententia, aut vera aut falsa esse potest. Sed simulac Marcum vicino suo die certo loqui cognovimus, constat sententiam veram esse.

Enuntiatum Non egeo equo tuo etiam aliusmodi narrationi submergi potest, quae ambiguitatem equi solvere potest:

Marco illi, quem iam cognovimus, etiam scaccorum ludus placet. Die 6 Decembris anno 2011 cum Maria amica ludebat, cum subito vidit alphinum Mariae equo suo instare. Maria autem, simulac vultum Marci proximo motui intentum vidit, "Non egeo equo tuo" inquit "namque aliud, ut te vincerem, consilium cepi."

Hac in narratione ʟᴏᴄᴜᴛᴏʀ ad eundem Marcum, ᴄᴏɴʟᴏᴄᴜᴛᴏʀ autem ad Mariam refertur; ᴛᴇᴍᴘᴜs ᴘʀᴀᴇsᴇɴs ad diem 6 Decembris 2011 indicitur. Illud iucundum est etiam, quod his rerum condicionibus equus non, si naturam rerum respiciamus, ad quadrupedem hinnibilem referri potest sed re vera ad scaccum equiformem refertur. Quae cum ita sint, intellegendumne est verbum q.e. equus non solum equum sed etiam simulacrum equi significare? Responsum (quod reapse quaestione continetur): Non. Nisi enim certe significationem equi sciremus, nullo modo, quae res equi similes sint, sciremus. Hic de usu translaticio agi videtur.

Ad summam, significatio contextualis fit ex significatione expressionis condicionibus loci et temporis aucta. Hae fere notitiae maximi sunt momenti ad impetrandam significationem contextualem:

ʟᴏᴄᴜᴛᴏʀ (qui ᴄᴏɴʟᴏᴄᴜᴛᴏʀᴇᴍ adloquitur)
ᴄᴏɴʟᴏᴄᴜᴛᴏʀ (sermonis particeps)
ᴛᴇᴍᴘᴜs (temporis momentum quo conlocutio fit)
ʟᴏᴄᴜs (ubi actio locutoria fit)
ʀᴇs (quae conloquio tractatur)

Significatio communicativa

Tertius gradus significationis iam ad pragmaticam pertinet. In interpretandis sententiarum textuumque significationibus necesse est conlocutori scire, quid sibi velit locutor; et contra, locutoris interest verba sua ita seligere et disponere, ut conlocutor (praesens aut, cum de epistularum consuetudine agitur, absens) quam facillime rem et finem enuntiationis percipere possit. Loquendo non solum conlocutores nostros de actis et factis certiores facimus, sed etiam animi adfectiones communicamus. Ad summam, significatio communicativa ex iis nascitur actionibus locutoriis, quae vim aliquam habeant ad animum conlocutoris movendum tangendum aliove modo adficiendum. Constat unam et eandem sententiam in variis rerum condicionibus varias efficere significationes communicativas. Si quis puta dicat "Media nocte veniam ad te", prout rerum condiciones sint, de promissione aut de minatione agi possit. Minatio promissio admonitio hortatio et alia talia sunt actiones locutoriae quae in loquendo fiunt.^[1]

De compositione semantica et syntactica

Constat significationem singulorum verborum una ratione a significatione sententiarum differre. Verborum enim significationes cognoscendae sunt et in mente ponendae. In mente "lexicon" cuique insidet — notitiarium quoddam ingens verborum horumque significationum, quae significationes lexicales appellantur. Sententiae autem earumque significationes nusquam repositae sunt, sed ex peritia, experientia loquendi nata, componendae sunt. Quod genus significationis appellatur significatio compositionalis.

His dictis non tamen est tota veritas adtribuenda. Sunt enim permulta verba derivativa, non reposita in lexico mentali, quorum significationes, quamquam eas numquam didicimus, tamen satis intellegimus. Qui Latine satis callet, non potest non intellegere (puta) notitiarium significare posse locum, in quo notitiae conservantur, etsi notitiarium apud scriptores antiquos non sit adtestatum. Alterum est quod memoria tenenda sunt etiam idiomata, sicut rem acu tangere; quae cum ita sint; ad Kalendas Graecas; molli bracchio aliquid agere; etc. Inspiciamus hanc sententiam:

Rana viridis in prato saltitabat.

Haec sententia ex quinque verbis constat. Quisquis Latine satis bene callet, statim ex hac verborum serie percipit plenam fieri sententiam, quae facile intellegi potest. Haec omnia vestigio temporis fiunt. Linguisticae autem est describere, quali lexicali grammatica syntactica notitia uti cuilibet sententias interpretanti necesse sit.

Unaquaeque ex verborum formis notitias lexicales et morphologicas sibi proprias quodam modo excitat:^[2]

rana : /ra:na/ 'rāna'^[3] & { Nomen, Nominativus, Singularis, Femininum }
viridis : /wiridi-/ 'viridis' & { Adiectivum, Nominativus, Singularis, Masculinum|Femininum }
in : /in/ 'in' & { Praepositio, → Accusativus|Ablativus }
prato : /pra:tum/ 'prātum' & { Nomen, Dativus|Ablativus, Singularis, Neutrum }
saltitabat : /saltita:-/ 'salīre'+Frequentativum & { Activum, Indicativus, Imperfectum, 3persona, Singularis }.

Notitia semantica et morphologica e lexico est. Saepe verbum quoddam plures quam unam admittit agnitionem morphologicam. Si rationem respicias, viridis nominibus utriusque generis congruit; prato forma casibus dativo et ablativo respondet; in praepositio accusativum et ablativum casus seligit. Ambiguitas horum verborum syntaxi solvi potest (non semper omnino, sed hic quidem).

Proxime verborum formarum significationes in constructiones sive syntagmata coniunguntur. Primum decernendum, quae verba artius inter se cohaereant. Rana et viridis certe semantice et syntactice inter se cohaerent. Quod ad semanticam attinet, complicem conficiunt conceptum sive notionem, quae tales quorum membrana viridis est complectitur ranas; quod ad syntaxin, genere casu numero congruentes, (a.) secundum grammaticam syntagmaticam, syntagma nominale conficiunt; (b.) secundum grammaticam dependentialem, rana tamquam caput est, cui viridis dependet. Invicem praepositio in nomen requirit cui praeponatur ac quocum syntagma praepositionale conficere possit. His factis constructionibus constat sententiam consistere

syntagmate nominali (rana viridis), quod subiecti vice fungitur;
syntagmate verbali quod ex syntagmate praepositionali (in prato) et verbo temporali (saltitabat) constat; illud vice adverbii, hoc vice praedicativi fungitur.

Significatio descriptiva

Complures graves significationes sociales subiectivaeque cum hominum inter se commercio et variis operis positis in rebus communibus conectuntur. Quae significationes necesse est nitantur in certis fundamentis systematicis, quae neque ex loci et temporis contextu neque ex aestimationibus adfectiosis dependeant. Significationes fundamentales appellantur descriptivae, quae significationes conceptuales et propositionales continent.^[4]

Significatio conceptualis

Penitus inspiciamus significationem expressionis. Vox expressa per se nihil significat. Voces sicut alta, matto, meno, multa, pure, rapina, rotta, rupi, rutto, tappo, tutti simul ab Italiana et Finnica loquentibus facile intellegi possunt,^[5] sed in forma earum nihil est, quod hanc illamve significationem commendet. Rursus autem ita vehicula significationis fiunt, ut ad systema quoddam linguae institutae sint interpretandi conventiones,^[6] quibus formae vocales cum notionibus copulentur.

Si quis Latine callens, ut puta quid significet sus explanet, rogetur, forsitan dicat mammiferam omnivoram rostro obtuso grunnibilem, cuius caro, prout mores cuique sunt, edulis aut non edulis existimatur. Quae descriptio re vera eas numerat condiciones (haudquaquam omnes), quibus sus, forma vocalis aut scriptilis, ad indicandum animal quoddam aut simulacrum eiusdem adhiberi potest. Hac in notitia, qua sus cum categoria suilla conectitur omnes continenti sues cogitabiles, signum Saussureanum adgnosci potest, quod inseparabiliter repraesentationem phoneticam (q.e. "significans") et repraesentationem conceptualem ("significatum") inter se copulat. Hoc signum conceptui uniens formam simul res mentalis^[7] ac, quippe cum conventionale sit institutum,^[8] socialis est. Conceptus 'sus' is est, qui ostensive definiri possit exemplum imaginemve suis proferendo, at tamen conceptus non est cum imagine visuali aequandus. Complures enim categoriae ontologicae non sunt visibiles, et quidem eas verbis nominare possumus, sicut animum, cogitationem, errorem, iniuriam, pietatem, pulchritudinem, ... Sed ne sues quidem, licet res adspectabiles sint, solum specie et forma sed etiam utilitate et natura designantur.

Significatio propositionalis

Constat igitur significationis tamquam medullam in conceptibus consistere. Sententiarum autem ex verbis constructarum conformationes implicatiores sunt. Exemplo utamur sententia simplici: sus currit. Hic non solum de duobus vocabulis sed reapse de sententia agitur, quae ad certam statum rerum refertur. Ex his vocabulis sententia ita fit, ut sus et currit tamquam viribus coniunctis conceptualem efficiunt complexum, qui talem repraesentat rerum statum, in quo 'sus currit' veritatem indicet.

Nexus interni

Notae

↑ Quam ob rem Austin (1962: 98-99 et passim) actionem in loquendo factam "inlocutionem" (illocution sive illocutionary act) appellavit.
↑ Ponamus indita in verbis scriptis consistere.
↑ Significationes lexicales saepe distinctis indiciis semanticis repraesentantur. Hic simplicitatis causa inter virgulas simplices '…' interponuntur.
↑ Löbner (2002: 19-27).
↑ Alta 'alta' (It), 'deorsum' (Fi); matto 'stultus' (It); 'tapete, teges (pavimenti)' (Fi); meno 'minus' (It.), 'itio' (Fi); multa 'multa' (It), 'humus' (Fi); pure 'tametsi' (It), 'morde' (Fi); rapina 'rapina' (It), 'crepitus' (Fi); rotta 'rupta' (It), 'rattus' (Fi); rupi 'rupes, saxa' (It), 'porrigo' (Fi); rutto 'ructus' (It), 'pestis' (Fi); tappo 'obturamentum' (It), 'caedes' (Fi); tutti 'omnes, toti' (It), 'sugitorium infantis' (Fi).
↑ Sive codex.
↑ "Le signe linguistique est donc une entité psychique à deux faces [...] Ces deux éléments sont intimement unis et s'appellent l'un l'autre" (Ferdinandus de Saussure 1922/1969: 99).
↑ Ferdinandus de Saussure (1922/1969: 33).

[1] Quam ob rem Austin (1962: 98-99 et passim) actionem in loquendo factam "inlocutionem" (illocution sive illocutionary act) appellavit.

[2] Ponamus indita in verbis scriptis consistere.

[3] Significationes lexicales saepe distinctis indiciis semanticis repraesentantur. Hic simplicitatis causa inter virgulas simplices '…' interponuntur.

[4] Löbner (2002: 19-27).

[5] Alta 'alta' (It), 'deorsum' (Fi); matto 'stultus' (It); 'tapete, teges (pavimenti)' (Fi); meno 'minus' (It.), 'itio' (Fi); multa 'multa' (It), 'humus' (Fi); pure 'tametsi' (It), 'morde' (Fi); rapina 'rapina' (It), 'crepitus' (Fi); rotta 'rupta' (It), 'rattus' (Fi); rupi 'rupes, saxa' (It), 'porrigo' (Fi); rutto 'ructus' (It), 'pestis' (Fi); tappo 'obturamentum' (It), 'caedes' (Fi); tutti 'omnes, toti' (It), 'sugitorium infantis' (Fi).

[6] Sive codex.

[7] "Le signe linguistique est donc une entité psychique à deux faces [...] Ces deux éléments sont intimement unis et s'appellent l'un l'autre" (Ferdinandus de Saussure 1922/1969: 99).

[8] Ferdinandus de Saussure (1922/1969: 33).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]