Vicipaedia

Montes Sanctae Crucis

Montes Sanctae Crucis[1] (Polonice Góry Świętokrzyskie) sunt iugum montium, vel potius collium, in Polonia media.

Despectus in Montem Sanctae Crucis cum monasterio et turri televisifica

Nomen

recensere

Totius iugi nomen a monasterio Ordinis Sancti Benedicti in Calvo Monte, ubi reliquiae Crucis Christi osservantur, originem ducit. Calvus Mons (Polonice Łysiec vel Łysa Góra; nomen primum anno 1167 perscriptum) a saeculo XV et deinceps Mons Sanctae Crucis (nomen primo perscriptum anno 1412) nuncupari incepit,[2] quod nomen saeculo XX ad totum iugum montium significandum extensum est.[3]

Una hodiernarum divisionum administrativarum Poloniae Palatinatus Sanctacrucensis (województwo świętokrzyskie) appellatur.[4]

Geographia, biota et geologia

recensere
 
Forma agri Montium Sanctae Crucis e chasmatibus parallelis multis parvisque consistentium; ultimum chasma silva coopertum Łysogóry sunt, omnium altissimum

Montes Sanctae Crucis in multis chasmatibus separatis consistunt, quorum maxima pars eandem directionem, WNW–ESE scilicet, exhibet. Chasma principale, Polonice Łysogóry dictum, cacumina duo maxima habet, quorum altius Łysica altitudinem 612 m habet, humiliusque Mons Sanctae Crucis seu Łysa Góra 595 m.[5] Etiamsi altitudo relativa montium numquam 250 m excedat, clima eorum respectu planitiei a septentione iacentis haud parum differt, temperatura media annua in chasmate principali 1–2 °C minore quam Varsoviae.[6]

Larix decidua ssp. polonica, subspecies laricis conos intermedios inter Laricem deciduam in Alpibus praesertim crescentem et Laricem sibiricam habens, e Monte Chełmowa Góra descripta est.[7]

Petrae, in quibus Montes Sanctae Crucis constituuntur, plerumque Palaeozoicae sunt.[8] Cum metamorphismus in hac regione nullus fere locum habuerit, permulta fossilia, praesertim Devonica, in petris inveniuntur, ut puta brachiopoda, cephalopoda, trilobita et alia.[9][10][11]

Inter oppida principalia Kielce[12], Opatovia,[13] et Sandomiria connumerantur.

Monumenta artium litterarumque

recensere
 
Altare maius in ecclesia Bodzentynensi

Inter praecipua artis monumenta in Montibus Sanctae Crucis altare maius ecclesiae Bodzentyn in oppido notandum est. Quod altare, annis 1546–1547 a Petro Veneto pictum et Ioanne Cini Senensi sculptum, primo ad usum ecclesiae cathedralis Cracoviensis destinatum est; cum autem decursu annorum placeri destitisset, Cracovienses altare maius novum parari iusserunt, veteri in urbem minorem translato.[14]

Sermones Sanctacrucenses dicti (Kazania świętokrzyskie) sunt antiquissimus textus prosaicus in lingua Polonica, saeculo XIV medio conscriptus, sed saeculo XIII exeunte vel XIV ineunte compositus. Quorum fragmenta in tegumine codicis manuscripti olim monasterii in Monte Sanctae Crucis anno 1890 inventa sunt.[15]

Eponymia

recensere

Pleraeque species fossiles in Montibus Sanctae Crucis regionibusve limitrophis primum inventae a toponymo hoc nomina sua acceperunt. Inter quas exempli gratia anthozoon Hexagonaria sanctacrucensis,[16] gastropodum Gibbula sanctacrucensis,[17] tentaculitum Palaeoconchus sanctacrucensis[18] vel echinoideum Pseudocidaris sanctacrucensis[19] nominari possunt. Aliquot genera a montibus, amnibus urbibusque regionis huius nomina ducunt, ut puta cephalopoda Devonica Kielcensia[10] et Lagowites[20] ab urbibus Kielce et Łagów, Lysagoraceras[21] a monte Łysa Góra, gastropodum Devonicum Kowalatrochus[22] a pago Kowala, crustaceum Ordovicicum ex ordine ostracodorum Mojczella a pago Mójcza,[23] agnathum Devonicum Psarkosteus autem ab amne Psarka.[24]

Notae

recensere
  1. ↑ Sigismundus Czubiński & Stanislaus Lisowski (1964) Zielnik mchów Polski (Bryotheca Polonica). Fasc. 70. Nr 1776–1800. Mchy Gór Świętokrzyskich (Musci Montium Sanctae Crucis). Posnaniae: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
  2. ↑ Marcus Derwich (1994) Łysiec, Łysa Góra czy Święty Krzyż. O nazwie Łyśca i opactwa łysogórskiego w średniowieczu. In: Casimirus Bobowski (ed.), Monastycyzm. Słowiańszczyzna i państwo polskie. Warsztat naukowy historyka (Prace Historyczne Instytutu Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, 8), Wratislaviae, p. 113–129.
  3. ↑ Georgius Gągol (2009) Góry Świętokrzyskie. Z dziejów nazwy. Posiedzenia naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 65: 41–43.
  4. ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Świętokrzyskiego, 2013, Załącznik nr 5.
  5. ↑ Georgius Kondracki (1998) Geografia regionalna Polski. Varsoviae: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  6. ↑ Ladislaus Szafer & Casimirus Zarzycki (1972) Szata roślinna Polski. Varsoviae: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  7. ↑ Monica Litkowiec, Andreas Lewandowski & Iaroslaus Burczyk (2018) Genetic status of Polish larch (Larix decidua subsp. polonica (Racib. Domin)) from Chełmowa Mountain: implications for gene conservation. Dendrobiology, 80: 101–111.
  8. ↑ D. V. Ager (1980) The Geology of Europe. Londini: McGraw-Hill.
  9. ↑ Gregorius Racki, Christianus Wójcik, Adam T. Halamski & Marcus Narkiewicz (2022) Middle Devonian Skały Formation in the Holy Cross Mountains (Poland) – formal description and subdivision based on new field data. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 92 (4): 425–444.
  10. ↑ 10.0 10.1 Ioannes Czarnocki (1989) Klimenie Gór Świętokrzyskich. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 127: 1–91.
  11. ↑ Georgius Dzik (2006) The Famennian "Golden Age" of conodonts and ammonoids in the Polish part of the Variscan sea. Palaeontologia Polonica, 63: 1–359.
  12. ↑ "Gedeon episcopus Cracoviensis (...) urbem Kielce condidit" Officia propria Poloniae (1965), pars altera, p. 124 [Die 26 sept., In dedic. eccl. cathedr. Kielcensis, ad mat., le. iv]
  13. ↑ "Secundum illam est Opatovia" Simonis Starovolsci Polonia (Dantisci 1652), p. 79.
  14. ↑ Georgius Łoziński (1985) Pomniki sztuki w Polsce. Tom I: Małopolska. Varsoviae: Arkady. ISBN 83-213-3005-3
  15. ↑ Stephanus Vrtel-Wierczyński (1977) Wybór tekstów staropolskich: Czasy najdawniejsze do roku 1543. Varsoviae: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  16. ↑ Maria Moenke (1954) Rodzaj Hexagonaria w dewonie G6r Swietokrzyskich (Genus Hexagonaria in the Devonian of the Holy Cross Mts.). Acta Geologica Polonica, 4 (4): 445–479.
  17. ↑ Wenceslaus Bałuk (1975) Lower Tortonian gastropods from Korytnica, Poland. Part I. Palaeontologia Polonica, 32: 3–186
  18. ↑ Michael Zatoń & Adalbertus Krawczyński (2015) New Devonian microconchids (Tentaculita) from the Holy Cross Mountains, Poland. Journal of Paleontology, 85 (4): 757–769.
  19. ↑ Ursula Radwańska (1999) Lower Kimmeridgian echinoids of Poland. Acta Geologica Polonica, 49 (4): 287–364.
  20. ↑ Б. И. Богословский (1957) О новых видах девонских аммоноидей. Материалы к Основам палеонтологии, 1957 (1): 45–48.
  21. ↑ R. Schönenberg (1952) Brevikone und cyrtokone Nautiloideen aus dem Oberdevon des Rheinischen Gebirges und der Lysa Góra. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen, 94 (2/3): 363–400.
  22. ↑ Adalbertus Krawczyński (2002) Frasnian gastropod synecology and bio−events in the Dyminy reef complex of the Holy Cross Mountains, Poland. Acta Palaeontologica Polonica, 47 (2): 267–288.
  23. ↑ Eva Olempska (1988) Mojczella, a new genus of Ostracoda from the Ordovician of the Świętokrzyskie Mts., Poland. Acta Palaeontologica Polonica 33 (2): 135–144.
  24. ↑ Marcus Dec (2020) A new Middle Devonian (Givetian) psammosteid (Vertebrata: Heterostraci) from Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 90 (1): 75–93.
Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Montes_Sanctae_Crucis&oldid=3829934"