Linguae Polynesicae

Linguae Polynesicae sunt membra subfamiliae linguarum praecipue in Polynesia usurpatarum. Subfamilia est pars subfamiliae Linguarum Orientalium Malaico-Polynesicarum, quae autem sunt pars familiae linguarum Austronesicarum. Linguae Polynesicae se dividunt in duos ramos: linguas Tongicas et linguas Polynesicas Nucleares. Sunt fere quadraginta linguae Polynesicae, quorum praestantissimae sunt Samoana, Māoriana, Havaiana, Tahitiana, et Tongana. Quia homines in insulis Polynesiensibus recentiore consederunt et linguistica inter has insulas diversificatio abhinc duo milia annorum coepit, hae linguae iam sunt simillimes.

Elementa

Haec classificatio in studio (Marck 2000) mutationum sonorum fortuitorum in variis linguis posita est.

• Linguae Tongicae
  • Tongana
  • Niueana
  • Niuafoʻouana
• Linguae Polynesicae Nucleares
  • Uveana vel Fakauveana vel wallisienne, lingua Uveae Insulae
  • Uveana Occidentalis vel Fagauvea vel faga-ouvéa, lingua Insulae Ouvéa, in Insulis Fidelitatis in Nova Caledonia
  • Futunana vel Fakafutuna
  • Futunana-Aniwana vel Futunana Occidentalis, in (Vanuatu)
  • Pukapukana
  • Bellonana, in insulis Rennell et Bellona
  • Tikopiana
  • Ifira-Meleana
  • Emaeana
  • Anutana
  • Linguae Elliceanae
    • Linguae Samoicae
      • Samoana
      • Tokelauana
    • Linguae Elliceanae Extraneae
      • Tuvaluana
      • Nukuoroana
      • Kapingamarangiana
      • Nukuriana
      • Takuuana
      • Nukumanuana
      • Luangiuana
      • Sikaianana
      • Pileniana
    • Linguae Polynesicae Orientales
      • Rapanuiana
      • Linguae Polynesicae Orientales Centrales
        • Linguae Marquesicae
          • Havaiana
          • Marquesana
          • Mangarevana
        • Linguae Tahiticae
          • Maoriana
          • Morioriana
          • Tahitiana
          • Tuamotuana
          • Penrhynana
          • Rarotongana
        • Lingua Rapana

Congruentiae internae

Cum linguae Polynesicae inter se nuperius diffidissent, multa verba his in linguis ad verba congruentia accedunt. Hanc rem monstrat tabula infra, verbis pro caelo, septentrione, muliere, et parenti inter linguas selectas: Tonganam, Niueanam, Samoanam Sikaiananam, Takuuanam, Rapanuianam, Tahitianam, Rarotonganam, Maorianam, Marquesanam Septentrionalem, Marquesanam Australem, et Havaianam. Litterae hic sunt phoneticae, non orthographicae:

	Tongana	Niueana	Samoana	Sikaianana	Takuuana	Rapanuiana	Tahitiana	Rarotongana	Maoriana	Marquesana Sept.	Marquesana Aust.	Havaiana
caelum	laŋi	laŋi	laŋi	lani	ɾani	ɾaŋi	ɾaʔi	ɾaŋi	ɾaŋi	ʔaki	ʔani	lani
septentrio	tokelau	tokelau	toʔelau	tokelau	tokoɾau	tokeɾau	toʔeɾau	tokeɾau	tokeɾau	tokoʔau	tokoʔau	koʔolau
mulier	fefine	fifine	fafine	hahine	ffine		vahine	vaʔine	wahine	vehine	vehine	wahine
domus	fale	fale	fale	hale	faɾe	haɾe	faɾe	ʔaɾe	ɸaɾe	haʔe	haʔe	hale
parens	motuʔa	motua	matua		maatua	matuʔa	metua	metua	matua	motua	motua	makua

Nonnullae congruentiae ordinariae incidunt inter linguas Polynesicas. Exempli gratia, soni Maoriani /k/, /ɾ/, /t/, et /ŋ/ ad sonos Havaianos /ʔ/, /l/, /k/, et /n/ accedunt. Ergo, 'homo' est tangata in lingua Maoriana et kanaka in Havaiana, et Maorianum verbum roa 'longum' ad Havaianum loa accedit. Verbum aloha, incluta salutatio Havaiana, ad Maorianum aroha et Samoanum alofa accedit. Similiter, Havaianum verbum pro Maorianum kava est ʻawa.

Qui diversas insulas habitant saepe possunt similitudinibus principalium verborum sermonem invicem inter se bene comprehendere. Cum in medium profert lingua Polynesica magnam declinationem praeter spem, suspicio habetur causam fuisse nomina vetita. (Vide exempla Tahitiana in commentario Nomina vetita.) Multae linguae Polynesicae a colonizatione Europaeana adfectae sunt. Havaiana Maorianaque, exempli gratia, ab Anglicana deminutae sunt, et ad refectionem solum nuper profecerunt.

Orthographia

Plurimis alphabetis Polynesicis sunt solum quinque litterae vocales, a, e, i, o, u, quae in enunciatione litteras Latinas classicales a, e, i, o, u adumbrant. . . .

Proprietates grammaticae

Pronomina personalia

Linguis Polynesicis generaliter sunt tres numeri pro pronominibus et verbis possessivis: singularis, dualis, pluralis; exempli gratia, Samoane ia 'is, ea, id', lāʻua 'ei duo, eae duae, ea duo', lātou 'ei et tres et plus, eae et tres et plus, ea et tria et plus'. Verba lua 'duo' et tolu 'tres' iam patefiunt in suffixis pronominum dualium et pluralium; ergo hodierna forma pluralis fortasse orta est ex forma triali, et pristina forma pluralis evanuit.

Linguae Polynesicae distinguunt inter quattuor formas pronominum et verborum possessivorum: primam personam exclusivam, primam personam inclusivam, secundam personam, tertiam personam. . . .

Possessio in a et o

Multae linguae Polynesicae distinguunt inter duas formas possessivas: formae in a (quia plurimae harum linguarum litteram sonamque a continent), etiam dictae 'possessivae subiectivae' vel 'alienabiles,' spectant ad possessiones ab ipsius hominis actione adeptae; formae in o, dictae 'possessivae obiectivae' vel 'inalienabiles,' spectant ad possessiones homini adfictae, vel immutabiles, vel quae sine ipsius hominis actione adeptae sunt. . . . Similiter, in lingua Samoana, laʻu pese est 'carmen meum (quod cecini vel composui)', sed loʻu pese est 'carmen meum (quod aliquis de me cecinit vel composuit)'.

Nexus interni

• ʻOkina

Nexus externus

• Arbor familiaris Ethnologana

Fontes

• Krupa, V. 1975–1982. Polynesian Languages. Londinii: Routledge and Kegan Paul
• Irwin, Geoffrey. 1992. The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific. Cantabrigiae: Cambridge University Press.
• Lynch, John. 1998. Pacific Languages: An Introduction. Honolulu: University of Hawaii Press.
• Lynch, John, Malcolm Ross, et Terry Crowley. 2002. The Oceanic Languages. Richmond, Surrey: Curzon Press.
• Marck, Jeff. 2000. Topics in Polynesian Languages and Culture History. Canberrae: Pacific Linguistics.