Aurantium

Aurantium, vulgo arantium, arangium (a nomine Arabico نارنج nāranǧ, a Persico نارنگ nārang, a Sanscrito नारङ्ग nāraṅga) vel citrangulus (f.), est arbor fructifera in genere cui nomen est Citrus. Binomine appellata est Citrus × aurantium a Linnaeo anno 1753. Fructus eius, quibus sapor est amarus, eisdem nominibus appellantur, quibus tamen aliquando 'pomum' aut 'malum' anteponitur. Aurantium saepe confunditur cum Citro sinensi, cuius fructibus tamen sapor est suavior.

---

Plantae

Ordo : Sapindales 
Familia : Rutaceae 
Genus : Citrus 
Species : C. aurantium 

Citrus × aurantium 
L., pro sp.  

Vide etiam paginam discretivam: Aurantium (discretiva).

De nomine eius

Aurantii primam mentionem in litteris Europaeis occidentalibus nobis fecit scriptor de rebus Siculis Hugo Falcandus, in Epistola ad Petrum Panormitanum ante annum fere 1189 Latine conscripta, qui poma eius Siculo usus nomine arengias appellat. Eodem fere tempore Theodorus Balsamon arborem aurantia ferentem (νεράντζα) Constantinopoli olim florentem, causa glaciei mortuam, carmine lamentat. Haud multo post scriptor Francicus Iacobus Vitriacensis, in sua Historia Hierosolymitana post annum 1219 incepta, citrum aurantium sic describit:

In parvis autem arboribus quaedam crescunt alia poma citrina minoris quantitatis frigida, et acidi seu pontici saporis, quae poma orenges ab indigenis nuncupantur.

Utrumque nomen ex Arabico نارنج (nāranǧ) derivatum est, utrumque quadam ratione primam litteram n praetermisit.

In saeculis sequentibus, linguis variis vernaculis intervenientibus, multa alia nomina Latina eadem stirpe apparebant, pleraque primā quoque n omissā, sicut arangium, arancium, arantium, nonnulla quidem primā vocali in au commutatā, ut ex auro orta videantur, sicut aurangium, aurancium, aurantium, aliqua quoque primā n servatā, sicut narangium, narancium, narantium, nerantium, pauca etiam litterā a praepositā, sicut anarantium, anerantium, fortasse a nomine Arabico cum articulo definito al- addito: النارنج (an-nāranǧ). Nonnulla horum nominum terminationibus quoque femininis in -a utuntur. Horum omnium in scriptis Latinis creberrime inveniuntur nomina aurantium, arantium et arancium.

Invenitur praeterea nonnumquam nomen novum citrangulus (f. = arbor) vel citrangulum (n. = fructus), quod significet fere "citrus cuius angit sapor."

De varietatibus

Speciei hybridae Citrus × aurantium varietates permultae coluntur quae in greges tres dividere licet, videlicet

• "aurantia" sensu stricto, sapore amaro (Sour Orange Group)
• "mala Sinensia", sapore dulci (Sweet Orange Group)
• "mala paradisi", maiores, colore flavo, sapore acido (Grapefruit Group)

Ex aurantiis derivatur hybrida Citrus × limon.

Bibliographia

Fontes antiquiores

• c. 1250 : Lin Hong, Simplicia montani victualia (Françoise Sabban, "La diète parfaite d'un lettré retiré sous les Song du Sud" in Études chinoises vol. 16 (1997) pp. 7-57)
• 1305/1308 : Arnaldus de Villa Nova, Regimen sanitatis ad regem Aragonum (editio 1474)
• 1505 : Iovianus Pontanus, De hortis Hesperidum
• 1508 : Ioannes Bourdichon, picturae botanicae horarum Annae Britanniae (manuscriptum, 1503-1508) [gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b52500984v/f344.image f. 168r]
• 1518 : Ioannes Nannius Utinensis, picturae botanicae porticus Amoris et Psychae in viridarii Augustini Chigii quaere speciem no. 68
• 1540 : Nicolaus Monardes, "De aurantiis", aliter "De citriis, aurantiis, ac limoniis". Textus 1540 sine titulo: vide imagines 40-48 (vide paginas ultimas apud Google Books) Editio 1551 apud MDZ Editio 1605 apud GDZ
• 1552 : Theophilus Folengus, Baldus (editio 1552) 1.480 "nec sugus cedri, nec acerbi musta naranci" (i.e. sucus limonum, sucus aurantiorum)
• 1578 : Henry Lyte, interpr., Rembertus Dodonaeus, A Niewe Herball, or historie of plantes (Antverpiae) pp. 703-704 "orenges, citrons and limons"
• 1597 : John Gerard, The Herball, or generall historie of plantes. Londinii: John Norton pp. 1278-1282 "the citron, limon, orange and Assyrian apple trees: malus arantia, the orange tree"
• 1601 : Carolus Clusius, Rariorum plantarum historia (Antverpiae) p. 7
• 1629 : Ioannes Parkinsonus, Paradisi in sole paradisus terrestris pp. 584-586
• 1646 : Ioannes Baptista Ferrarius, Hesperides, sive, De malorum aureorum cultura et usu libri quatuor (Romae: Scheus) pp. 367-480 ("Hesperthusa sive Malum aurantium")
• 1708 : Johann Christoph Volkamer, Nürnbergische Hesperides. Norimbergae: Endter (Theodisce) Textus
• 1714 : Johann Christoph Volkamer, Continuation der Nürnbergischen Hesperidum. Norimbergae (Theodisce) (Textus apud Google Books) p. 298
• 1742 : Georgius Everhardus Rumphius, Herbarium Amboinense (Amstelaedami: Chanquion, 1741-1750) vol. 2 tab. 33 et pp. 111-112; cf. E. D. Merrill, An Interpretation of Rumphius's Herbarium Amboinense. Manilae: Department of Agriculture and Natural Resources, Bureau of Science, 1917
• 1811 : Georges Gallesio, Traité du citrus. Lutetiae: Fantin (Francogallice) (Textus apud Google Books) apud archive.org

Botanica et genetica

• Giovanni Dugo, Angelo Di Giacomo, edd., Citrus: the genus Citrus. Londinii: Taylor & Francis, 2002 (Paginae selectae apud Google Books)
• I. A. Khan, ed., Citrus genetics, breeding, and biotechnology (Wallingford: CAB International, 2007) pp. 25, 39 (Paginae selectae apud Google Books)
• Zhang Dianxiang, David J. Mabberley, "10. Citrus ×aurantium Linnaeus, Sp. Pl. 2: 782. 1753, pro sp." in Flora of China vol. 11 (2008) pp. 90–96 (Anglice)

De cultu

• Robert Willard Hodgson, "Horticultural Varieties of Citrus: Sour or Bitter Oranges" in Walter Reuther, Herbert John Webber, Leon Dexter Batchelor, edd., The Citrus Industry, vol. 1: History, World Distribution, Botany, and Varieties (2a ed. Riverside: University of California, Division of Agricultural Sciences, 1967 ~) cap. 4
• "Sour Orange" in Julia F. Morton, Fruits of warm climates (Miamiae, 1987) pp. 130-133
• Tong Kwee Lim, Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants. Vol. 4: Fruits (Berolini: Springer, 2012) pp. 786-806 (Anglice) (Paginae selectae apud Google Books)

De usu

• Giovanni Dugo, Luigi Mondello, edd., Citrus Oils (CRC Press, 2010) pp. 10-19 (Paginae selectae apud Google Books)