Quantum redactiones paginae "Roma" differant

{{Vide discretivam|''caput Italiae''}}

'''Roma'''<ref>Apud Romanos antiquos etiam ''Urbs'' nuncupata.</ref> est [[urbs]] in [[Latium|Latio]] ad [[Tiberis|Tiberim]] flumen sita, [[caput (urbs)|caput]] Latii atque [[Italia]]e. [[Roma antiqua]], quae origo et nucleus est hodiernae urbis, in [[Septem Montes Romae|septem collibus]] aedificata est. Urbs ipsa, quae est maxima Italiae, ad tricies centena milia incolarum habet, [[Urbs metropolitana Romae capitis|Roma maior]] (i.e. Roma cum vicis circumiectis) fere ter et quadragies centena milia.

 

Intra urbem sita est [[Civitas Vaticana]], quae est [[civitas sui iuris]] et sedes [[Dioecesis Urbis seu Romana|episcopi Romani]], qui simul est [[papa]], sive praesidium [[Ecclesia Catholica Romana|Ecclesiae Catholicae Romanae]]. Praeterea Roma sedes est [[Ordo Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani|Ordinis Fratrum Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani]], qui ordo [[ius internationale|iuris internationalis]] est, nec non sedes quorundam conciliorum [[Nationes Unitae|Nationum Unitarum]] ([[Institutum Unitarum Nationum alimoniae et agriculturae provehendae|FAO]], [[IFAD]], et [[WFP]]).

 

 

== Nominis Romae notatio ==

 

=== Antiquitas ===

 

==== Origo urbis ====

 

[[Templum|Templa]] in [[Mons Capitolinus|monte Capitolino]] iam temporibus regum [[Iuppiter|Iovi]], [[Iuno]]ni aliisque diis dicata sunt. Etiam templa [[Fortuna (dea)|Fortunae]] et [[Mater Matuta|Matris Matutae]] in hodierna ''[[Area sacra di Sant’Omobono]]'' ab illo tempore ducuntur.

 

==== Libera res publica Romana ====

[[Tarquinius Superbus|Tarquinio Superbo]], ultimo [[rex|rege]], anno [[509 a.C.n.]] urbe expulso urbani [[respublica|rem publicam]] instituerunt quae ab [[senatus|senatu]] et [[consul]]ibus gerebatur citoque per [[Latium]] et reliquas Italicae paeninsulae regiones extendebatur; simul de diuturna inter [[Patricii (ordo)|patricios]] et [[plebs|plebeios]] controversia, quae civitatem in periculum adduxerat, ita decretum est, ut plebeiis [[Lex XII Tabularum|duodecim tabulae]] ac plus potentiae concederentur. [[Saeculum|Saeculis]] [[saeculum 3 a.C.n.|tertio]] et [[saeculum 2 a.C.n.|secundo a.C.n.]] [[Carthago|Carthaginiensibus]] profligatis (vide [[Bella Punica]]) per [[Mare Mediterraneum]] imperium populi Romani constitutum est: [[Magna Graecia]] Romana facta, [[Karthago]] et [[Corinthus]] anno [[146 a.C.n.]] deletae, primae [[Provincia Romana|provinciae]] constitutae sunt ([[Sicilia (provincia Romana)|Sicilia]], [[Corsica et Sardinia]], [[Hispania Romana|Hispania]], [[Macedonia (provincia Romana)|Macedonia]], [[Achaia (provincia Romana)|Achaia]], [[Africa (provincia Romana)|Africa]]).

 

 

==== Discrimen rei publicae ====

 

His et aliis rebus pendentibus [[saeculum 1 a.C.n.|primo saeculo a.C.n.]] res publica bellis civilibus vexata est; primo [[Sulla]] cum [[Gaius Marius|Mario]], deinde [[C. Iulius Caesar]] cum [[Pompeius|Pompeio Magno]], denique [[Augustus|Octavianus]] cum [[Marcus Antonius|Marco Antonio]] de imperio certavit. Praeterea inter annos [[73 a.C.n.|73]] et [[71 a.C.n.]] [[Tertium Bellum Servile|Bellum Servile]] [[Spartacus|Spartaco duce]] partes Italiae devastavit. Caesar, qui [[Gallia]]m sub potestatem Romanam redegerat, adversariis victis per breve tempus solus regnavit, sed [[15 Martii|Idibus Martiis]] anno [[44 a.C.n.]] manu coniuratorum [[Marcus Iunius Brutus|Bruto]] [[Gaius Cassius Longinus|Cassioque]] auctoribus occisus est. [[Bellum Actiacum|Bello Actiaco]] ([[31 a.C.n.]]) pugnato atque Antonio terra marique victo, Octavianus solus imperium obtinuit, cumque multis honoribus decoratus tum praecipue "Augustus" a [[Senatus Romanus|senatu]] appellatus est. Ita factum est, ut Augustus non nomine quidem, sed re primus imperator Romanorum fieret.

 

 

==== Principatus ====

[[Fasciculus:Colosseum_in_Rome,_Italy_-_July_2007.jpg|thumb|[[Amphitheatrum Flavium]] nocturnum.]]

[[Fasciculus:RomaTermeDiCaracallaPanoramica.01.jpg|thumb|Reliquiae [[Thermae Antoninianae|Thermarum Caracallae]] ut ex horto adiacente visuntur (2005).]]

==== Antiquitas posterior ====

[[Fasciculus:Eroberung_roms_410.jpg|thumb|Roma anno [[410]] ab [[Alaricus I (rex Visigothorum)|Alarico]], [[Reges Visigothorum|rege Visigothorum]] capta est.]]

 

Quamquam ingens [[Muri Aureliani|Murorum Aurelianorum]] opus ad urbem protegendam exstructum erat, Roma tamen anno [[410]] ab [[Alaricus I (rex Visigothorum)|Alarico]], [[Reges Visigothorum|rege Visigothorum]] capta, et anno [[455]] a [[Vandali]]s despoliata est. Die [[22 Augusti]] [[476]], [[Romulus Augustulus|Romulo Augustulo]] ultimo imperatore ab [[Odoacer|Odoacre]] dimisso, Imperium Romanum Occidentale esse desiit. Deinde Roma ad regnum Odoacris accessit; quo autem interfecto in dicionem [[Ostrogothi|Ostrogothorum]] transiit.

 

==== Medium aevum iniens ====

 

 

Anno [[846]] [[Arabi|Saraceni]] a [[Sicilia]] venientes, etsi ab ipsa urbe prohibiti sunt, tamen [[Ostia]]m, portum Romae, vicos in dextra Tiberis ripa sitos et basilicas Vaticanam et Sancti Pauli extra muros vastaverunt. [[Carolingorum stirps|Carolingorum]] potestate collapsa Roma [[anarchia]]e obiecta est: gentes nobiles contra papam, imperatores et inter se pugnabant. Ipse papatus ludibrium nobilitatis factus est, quod historiae [[Theodora (senatrix)|Theodorae]] et filiae eius [[Marotia]]e necnon [[Crescentius minor|Crescentii minoris]] demonstrant, illae [[concubinatus|concubinae]] et matres plurium paparum, hic potens dominus [[feudum|feudalis]], qui contra imperatores [[Otto II (imperator)|Ottones II]] et [[Otto III (imperator)|III]] pugnavit.<ref>Ibidem, p. 20.</ref>

 

==== Medium aevum altum ====

Res pessimi exempli huius temporis papatum, ut se ipsum restitueretur, impulerunt; electio papalis [[cardinalis|cardinalibus]] reservata, renovatio [[clerus|ordinis clericorum]] temptata est. Cum autem propugnator renovationis, Hildebrandus monachus, nomine [[Gregorius VII|Gregorii VII]] papa factus est, acris [[controversia de investitura]] inter hunc et [[Henricus IV (imperator)|Henricum IV]] imperatorem orta est. Tum Roma a [[Normanni]]s [[Robertus Guiscardus|Roberto Guiscardo]] duce, qui papae in [[Castellum Sancti Angeli (Roma)|Castello Sancti Angeli]] obsesso auxilio venit, spoliata et incendio deleta est.<ref>Ibidem</ref>

 

Hoc tempore urbs libere a [[senatus|senatore]] sive [[patricii (ordo)|patricio]] administrata est. [[Saeculum 12|Saeculo duodecimo]] haec administratio sicut et in aliis urbibus [[Italia|Italicis]] in [[commune]] profecta est. Quae nova civitatis moderandae ratio familias, quae negotiatione ac mercatura divites factae sunt, potentiae participes fecit. Romae controversia de potentia inter papatum et commune acerrime arsit, cum [[Arnaldus Brixiensis]] monachus communem sustinere coepit et papa [[Eugenius III]] exsul factus est. Eugenio mortuo successor [[Hadrianus IV]] potestatem recuperavit, Arnaldus comprehensus et morte punitus est. [[Innocentius III|Innocentio III]] regnante papatus summum fastigium adeptus est; papa senatum dissolvit et uno senatore permutavit, qui ei subiectus erat.

 

 

==== Medium aevum exiens ====

 

=== Aevum renascentiae litterarum ===

Papae, qui usque ad [[saeculum 16|saeculum decimum sextum]] iniens rexerunt (a [[Nicolaus V|Nicolao V]], qui [[Bibliotheca Vaticana|Bibliothecam Vaticanam]] condidit, ad [[Pius II|Pium II]], [[humanista]]m et virum eruditum, a [[Sixtus IV|Sixto IV]], papa bello strenuo ad [[Alexander VI|Alexandrum VI]], corruptis moribus et [[nepotismus|nepotistam]] effrenatum, a [[Iulius II|Iulio II]], milite et patrono, ad [[Leo X|Leonem X]]) omnes conisi sunt, ut urbs aeterna pulchrior fieret, gentes suae divitiis ac potestate crescerent, artes florerent. Illa aetate non iam [[Florentia]], sed Roma domicilium [[Renascentia|renascentiae litterarum ac artium]] erat. Opera magnifica sicut [[Basilica Vaticana]] (loco antiquae erecta), [[Sacellum Sixtinum]] et [[Pons Sixti]] (primus pons post antiquitatem in Tiberim factus, quamvis in fundamentis Romanis) creata sunt. Optimi illius aetatis artifices ad haec opera conficienda mercede conducti sunt, inter quos [[Michael Angelus Bonarotius]], [[Petrus Perusinus]], [[Raphael Sanctius Urbinas]], [[Dominicus Girlandaeus]], [[Lucas Signorelli]], [[Alexander Botticelli]] et [[Cosimus Rosselli]]. Roma fastigium splendoris attigit [[Iulius II|Iulio II]] (1503–1513) et successoribus [[Leo X|Leone X]] [[Clemens VII|Clemente VII]] regnantibus, quorum uterque [[Gens Medicaea|gente Medicaea]] natus est.

 

Paparum clericorumque vitae ratio, [[simonia]] et venditio [[litterae indulgentiales|litterarum indulgentialium]], quibus opes ad Basilicam Vaticanam aedificandam colligerentur, multis hominibus piis odio erant et inter causas principales numerantur, quare anno [[1517]] in [[Germania]] [[Reformatio]] orta est. Novi motus, quos [[Hieronymus Savonarola]] incitavit, quasi primi rerum futurarum monitus erant. Die [[31 Decembris]], [[1494]] Roma ab [[exercitus|exercitu]] [[Carolus VIII (rex Franciae)|Caroli VIII]] regis [[Francia]]e expugnata, sed mox iterum liberata est.

 

Commutatio autem fortunae incidit, cum die [[6 Maii]] [[1527]] [[miles|milites]] [[imperator]]is [[Carolus V|Caroli V]] urbem ingressi sunt et vastaverunt; hunc casum [[historicus|historici]] Italici ''il sacco di Roma'' appellant, id est [[Latine]] ''[[direptio Romana|direptionem Romae]].'' [[Landsknecti]], quorum maxima pars [[Protestantes]] erant, iam diu nulla stipendia acceperant; cupiditate effrenati et partim odio ecclesiae Romanae commoti urbem spoliaverunt, ut fere 90 partes artificiorum direptae<ref>Vide [[:de:Sacco di Roma]]</ref> et 20 000, ut putatur, pristinorum 55 000 incolarum interfecti aut morbis consumpti sint.<ref>Vide [[:it:Sacco di Roma (1527)]]</ref> Cum Papa [[Clemens VII]] in [[Castellum Sancti Angeli (Roma)|Castello Sancti Angeli]] oppugnatus die [[7 Iunii]] 1527 denique se dedisset, urbs vastata et ad paupertatem redacta, Renascentia Romae finita erat.

 

=== Tempus recentius ===

[[Aevum Illuminationis|Aevo Illuminationis]] papae studiis archaeologicis faverunt et vitam hominum meliorem reddiderunt. Tamen potentia papatus paulatim minuta est et finis dominatus saecularis appropinquare videbatur: Anno [[1773]] [[Clemens XIV]] a potentibus saecularibus [[Iesuitae|Iesuitas]] opprimere coactus est. Annis ab [[1798]] ad [[1800]] [[Prima Res Publica Romana]] militibus [[Francia|Francogallicis]] adiuvantibus constituta est. Status papalis mense Iunio 1800 restitutus, sed mox [[Napoleo I (imperator Franciae)|Napoleone I]] regnante, provincia imperii Francici facta est, quae primo ''Département du Tibre'' (1808–10) et postea ''Département Rome'' (1810–14) appellata est. Napoleone autem dimisso, status ecclesiasticus [[Consilium Vindobonense|Consilio Vindobonensi]] anno [[1814]] iterum restitutus est.

 

 

=== Subdivisiones Romae ===

[[Commune]] Romanum, sive ''Roma Capitale'' ('Roma capitalis'), ut nunc publice vocatur, in tres categorias divisum est: administrativam, urbanisticam, historicam (vel toponomasticam).

 

* [[Civitas Vaticana]]

;Municipia finitima

* [[Albanum (Latium)|Albanum]], olim Alba Longa

* [[Angularia]]

[[Tres]] stationes [[meteorologia|meteorologicae]] Romae sunt: statio "Roma media", statio "Roma - Mons Marius", statio "Roma Urbs".

[[Clima]] Romae est [[Clima mediterraneum|mediterraneum]], [[aestas|aestates]] calidae et aridae sunt, [[hiems|hiemes]] humidae, [[aer]]e plerumque temperato, raro tamen ningit, exempli gratia annis [[1929]] et [[1985]].

POPVLVSQVE·ROMANVS

DIVO·TITO·DIVI·VESPASIANI·F[ILIO]

VESPASIANO·AVGVSTO</center>]]

 

=== Aedificia ===

* [[Amphitheatrum Flavium]] vulgo "Colosseum"

* [[Arcus Constantini]]

** [[Basilica Sancti Pauli extra moenia]]

** [[Basilica Sanctae Mariae Maioris]]

* [[Castellum Sancti Angeli (Roma)|Castellum Sancti Angeli]]

* [[Circus Maximus]]

== Societas ==

=== Progressus incolarum ===

{|

| valign="top" |

|-

| 2009 || align="right" | 2&thinsp;728&thinsp;296

|}

|}

 

== Cultura ==

 

Romae adhuc hodie est praeclarorum [[periodicum|diariorum]] (ut ''[[La Repubblica]]'' et ''[[Il Tempo]]'') sedes.

 

Praeterea haec regiones antiquae sunt:

 

== Res oeconomicae ==

* Brilliant, Richard. [[2006]]. ''Roman Art: An American's View.'' Romae: Di Renzo Editore. ISBN 88-8323-085-X. {{ling|Anglice}}

* Coarelli, Filippo. [[1984]]. ''Guida archeologica di Roma.'' Mediolani: Arnoldo Mondadori Editore. {{ling|Italiane}}

* Heiken, Grant, Renato Funiciello, et Donatella De Rita. [[2005]]. ''The Seven Hills of Rome: A Geological Tour of the Eternal City.'' Princetoniae: Princeton University Press. ISBN 0-691-06995-6. {{ling|Anglice}}

* Hughes, Robert. [[2011]]. ''Rome.'' Novi Eboraci: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-307-26844-0. {{ling|Anglice}}

* [[Perseus (situs interretialis)|Perseus Project]], [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0054&query=toc:head%3D%231524 ''A Dictionarium topographicum antiquae Romae''''] (omne opus, Anglice, 1929) {{Ling|Anglice}}

* Gulielmi Thayeri situs, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/churches/home.html Ecclesiae Romae] cum libris Armellini, Titi, Huelseni {{Ling|Anglice}}

* [http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/propylaeumdok/volltexte/2008/81/pdf/Taruashvili_Roma2007.pdf L. Taruashvili], ''Monimenta Antiquae Urbis Romae ad Artes Elegantes Pertinentia: Itinerarium Latine Adumbratum'' (liber PDF) {{Ling|Latine}}

* [http://www.comune.roma.it/was/wps/portal/pcr Situs publicus Urbis Romanae] {{Ling|Italice}}

* [http://www.museiincomuneroma.it/ Situs proprius Museorum Romanorum] {{Ling|Italice}}

* [http://mv.vatican.va/StartNew_EN.html Musea Vaticana] {{Ling|Anglice}}

 

== Pinacotheca ==

<gallery>

Fasciculus:Roma-Via della conciliazione2.jpg|[[Via Conciliationis]]

Fasciculus:Rzym Oltarz Ojczyzny.jpg|[[Ara patriae]]

Fasciculus:FontanaNettuno8.JPG|[[Fons Neptuni]] in [[Area Agonalis|Area Agonali]]

[[Categoria:Condita 753 a.C.n.]]

[[Categoria:Loci hereditatis mundialis in Italia]]

[[Categoria:Urbes milies milium incolarum]]