Quantum redactiones paginae "Vanilla" differant

'''Vanilla'''<ref>[[Reijo Pitkäranta]], ''Lexicon Finnico-Latino-Finnicum''. WSOY, 2001; [[Ebbe Vilborg]], ''Norstedts svensk-latinska ordbok'', editio secunda. Norstedts akademiska förlag, Holmia, 2009.</ref><ref name="Colmenero">Cf. "Campestres vainiliae pulcherrimae sunt": [[Antonius Colmenero de Ledesma]]; Marcus Aurelius Severinus Tarsensis, interpr., ''Chocolata inda'' (Sevillae, 1644) [https://archive.org/details/chocolataindaopu00colm/page/n37/mode/2up p. 12]</ref> est [[aroma]] et condimentum [[sapor]]osum hodie inter omnes nationes pernotum, quod primum e [[siliqua (legumen)|siliquis]] ''[[Vanilla planifolia|Vanillae planifoliae]]'' accipiebatur, sed nostris temporibus, cum compositio chemica [[vanillinum|vanillini]] explicata sit, etiam, et quidem magis magisque, in laboratoriis chemicis paratur. Solum [[safranum]] sumptuositate vanillam superat. Vanilla est aroma ad compluria alimenta utile, sicut ad [[socolata]]m, quae sine addita vanilla acerbum haberet gustum.<ref>De vanilla multis in libris legitur, sicut Nielsen (1985); Hazen (1995); Elcott (2004); Rain (2004).</ref>

Iam abhinc annos ferme mille [[Totonaci]], populus olim fines [[Vera Crux (civitas)|Verae Crucis]] in [[Mexicum|Mexico]] orientali incolens, hoc invenerunt, siliquas vanillae, si ita conservatae erunt, ut obducto colore fusco marcescant, odore praedulci fragrare. Quas enim siliquas conservatione fermentatas hodie scimus adflare vanillinum, ex quo odor et gustus ille nobilis nascitur. Vanillinum non solum in ''Vanilla planifolia'' sed etiam in aliis rebus latet, sicut in ligneis doliis vinariis (unde in vinum conservatum absorbetur) et in [[glandula analis|glandula anali]] [[Castor fiber|fibri]].<ref>Burdock (2005: 277).</ref> Totonaci [[Azteci]]s, expugnatoribus planitiei superioris Mexici, asserculos vanillae in tributa praestabant. Azteci enim vanilla acerbitatem potionis suae ritualis, ''xocolātl'' (unde per [[lingua Hispanica|linguam Hispanicam]] ''socolata''), ex [[cacao (fabasemen)|fabisseminibus cacaonis]] factae, mitigabant.

Deinde [[saeculum 15|saeculo XV]] [[Ferdinandus Cortesius|Hernán Cortés]] ex Hispania advectus Aztecos imperio subiecit vanillamque in Europam importavit una cum [[patata]], [[lycopersicum|lycopersico]], [[capsicum (fructus)|chili]] ceterisque herbis notis. Itaque nobilitas Europaea cacaonem bibere et socolatam vanilla mitigatam edere didicit. Vanilla etiam [[philtrum|philtro]] utebantur. Mercatus vanillae per saecula paene omnino penes Hispanos fuit, nam ''Vanilla planifolia'' nusquam nisi in Hispanorum coloniis Americanis crescebat. Etiam appellatio ''vanillae'' Hispanorum est. Primum enim ''vainillam'' appellaverunt,<ref name="Colmenero" /> per deminutionem ''vainae'', quod vocabulum ex ''vagina'' ( > *''vaγina'' > ''vaina'') natum est.