Quantum redactiones paginae "Dativus" differant
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Linea 6:
:* ''dux'' (stirps ''duc-'') : ''duc'''ī''''',
namque in plurali ab ablativi forma non distinguitur, nec vero de forma q.e.''ducibus'' scire poteris, utrum dativus an ablativus pluralis sit, antequam circumiacentia verba aut totam sententiam videris. Cum primum sententiam ''Ut et praestantissimis '''ducibus''' a nobis detur auctoritas''<ref>[[Marcus Tullius Cicero|Cic.]]
In quarta declinatione dativus singularis ab aliis casibus insigni proprio distinguitur quidem:
Linea 36:
=== Obiectum dativum ===
'''1.''' Dativus proprius fundatus est cotidiano institutioni sociali, scilicet dandi evento, verbo ᴅᴀʀᴇ eiusdemque membris necessariis descripto. Ex quo intellegitur dativi sive casus dandi ratio semantica. Natura fere consequitur, ut verba deducta a ᴅᴀʀᴇ praepositis ''ad, de, re(d), tra(ns)'', etc. eandem conservent argumentorum complementorumve structuram:
* ''Addis '''mihi''' alacritatem scribendi'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad Atticum|Att]]''. 16.3).
* ''Se suaque omnia '''Caesari''' dediderunt'' ([[Gaius Iulius Caesar|Caes.]], ''[[De bello Gallico|Gall.]]'' 3.16).
* ''Orabo ut '''mihi''' pallam reddat, quam dudum dedi'' ([[Titus Maccius Plautus|Plaut.]], ''[[Menaechmi (Plautus)|Men.]] 672).
* ''Equos . . . '''domitoribus''' tradere'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] [[De officiis|off.]] 1.90).
'''2.''' Sed non solum homines sed etiam res — per analogiam syntacticam — officio ᴀᴄᴄᴇᴘᴛᴏʀ sive obiecti dativi fungi possunt:
* ''Redditus Cyri '''solio''' Phraates'' ([[Quintus Horatius Flaccus|Hor.]] ''[[Carmina (Horatius)|carm.]] 2.2.17).
* ''Quarum nomina multi poëtae '''memoriae''' tradiderunt'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[De inventione|inv.]]'' 2.1.3).
'''3.''' Etiam [[Antonymum|antonyma]] dandi, praesertim cum de hominibus agitur,<ref>Cum enim de rebus agitur, ad phrases praepositionales decurritur: ''Publicola . . . securis '''de fascibus''' demi iussit'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[De re publica (Cicero)|rep.]]'' 2.55); ''illum '''ex periculo''' eripuit'' (Caes. ''[[De bello Gallico|Gall.]]'' 4.12.5).</ref> obiectum obliquum poscunt, qui usus in ipsa inversi ᴀᴄᴄᴇᴘᴛᴏʀis contrarietate semantica positus est. Etiam hic de analogia syntactica agi videtur:
* ''Lubet scire quantum auri erus '''sibi''' dempsit'' (Plaut., ''[[Bacchides (Plautus)|Bac.]]'' 663-664).
* ''Decimam partem ei dedit, '''sibi''' novem abstulit'' (Plaut., ''Bac.'' 666).
Linea 54:
'''5.''' Ex contrario, cedendi, credendi, favendi, parcendi, studendi verborum obiectum aliquatenus '''dativum commodi''' redolere videtur:
* ''[[Viriathus|Viriatus Lusitanus]], '''cui''' quidem etiam exercitus nostri imperatoresque cesserunt'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''off.'' 2.40).
* '''''Iniurato''', scio, plus credet '''mihi''' quam '''iurato tibi''''' (Plaut. ''[[Amphitruo (Plautus)|Am.]]'' 437).
* ''Qui diligebant hunc, '''illi''' favebant'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Pro Roscio comoedo|Rosc.com.]]'' 29).
* '''''Tibi''' parce'' (Ter. [[Heautontimorumenos|Heaut.]] 164).
* ''Nihil '''tibi''' meae litterae proderunt'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad familiares|fam]]'' 2.17.7).
* '''''Illi rei''' studet'' (Plaut. ''[[Asinaria (Plautus)|As.]]'' 182).
* ''Caesar . . . Haeduorum '''civitati''' praecipue indulserat'' (Caes. ''Gall.'' 7.40).
'''6.''' Placendi autem verbum (eiusdemque antonymum) obiectum obliquum poscit simile '''dativo iudicantis''':
* ''Non placet '''M. Antonio''' consulatus meus; at placuit '''P. Servilio''''' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''Phil.'' 2.12).
* ''Non sane '''mihi''' displicet adhibere . . . etiam istam locorum simulacrorumque rationem'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[De oratore|de or.]]'' 1.157).
'''7.''' Constat oboediendi verba obiectum dativum pro accusativo regere:
* ''Ut obtemperent oboediantque '''magistratibus''', praescribimus'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] [[De legibus|leg.]] 3.2.5).
* ''Oboedire et parere '''voluntati''' architecti aer, ignis, aqua, terra potuerunt'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] [[De natura deorum|nat.]] 1.19).
* ''Obsequar igitur '''voluntati tuae''''' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] [[De finibus bonorum et malorum|fin.]] 2.17).
* '''''Voluptati''' autem aurium morigerari debet oratio'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] [[Orator|or.]] 48.159).
'''8.''' Sunt etiam verba rectionalia quae tria argumenta poscunt, sicut verbum imperandi et verbum suadendi, quae in campo syntactico dativum personae regunt praeter subiectum et obiectum:
* ''Sto exspectans, si quid '''mi''' imperent'' (Ter. ''[[Eunuchus (Terentius)|Eun.]]'' 594).
* '''''M. Anneio legato''' imperavi, ut eas quinque cohortes ad reliquum exercitum duceret'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''fam.'' 15.4).<ref>Apud imperialis aetatis auctores hic usus per analogiam syntacticam in ''iubere'' transpositus interdum invenitur, sicut ''Tributum '''iis''' Drusus iusserat modicum'' ([[Cornelius Tacitus|Tac.]] ''[[Annales (Tacitus)|Ann.]] 4.72); '''''suis''' rex cultu feminarum abstinere iussit'' ([[Quintus Curtius Rufus|Curt.]] 5.6.8).</ref>
* ''Multa '''multis''' saepe suasit perperam'' (Plaut. ''[[Captivi (Plautus)|Capt.]]'' 328).
* ''Nisi '''mihi''' ab adulescentia suasissem, nihil esse in vita magnopere expetendum nisi laudem'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''Arch.'' 6.14).
'''9.''' Dativus personae etiam impersonalibus verbis, sicut ''libet, licet'', adicitur:
* ''Ex quibus neminem '''mihi''' libet nominare'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Cael.]]'' 43).
* ''Per me '''tibi''' licet'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''Cael.'' 37).
'''10.''' Verba praepositionibus composita saepe obiectum dativum regunt, sicut:
* AD: ''Ego tamen '''tuis rebus''' sic adero'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''fam.'' 6.14).
* ANTE: ''Ego vos hortari tantum possum ut amicitiam '''omnibus rebus humanis''' anteponatis'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[De amicitia|am.]]'' 17).
* CON: ''Properans noctem '''diei''' coniunxerat'' (Caes. ''civ.'' 3.13).
* IN: ''Terror incidit eius '''exercitui''''' (Caes. ''civ.'' 3.13).
* INTER: '''''Illi crudelitati''' non solum praeesse verum etiam interesse'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''Att.'' 9.6.7).
* OB: ''Ego occurram '''exspectationi vestrae''''' (Cic. ''[[Pro Cluentio|Clu.]]'' 23.63).
* POST: ''Omnes posthabui '''mihi''' res'' (Ter. ''[[Phorm.]]'' 908).
* PRAE: ''Ego de provincia decedens quaestorem Coelium praeposui '''provinciae''''' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''fam.'' 2.15).
* SUB: ''Succurrit inimicus '''illi''' Vorenus et '''laboranti''' subvenit'' (Caes. ''Gall.'' 5.44).
* SUPER: ''Quantum . . . '''satietati''' superfuit'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''Verr.'' 1.4.13).
=== Dativus adverbialis ===
Linea 105:
:* ''Quemadmodum omnium rerum, sic litterarum quoque intemperantia laboramus: non '''vitae''' sed '''scholae''' discimus'' ([[Lucius Annaeus Seneca minor|Sen.]] ''[[Epistulae morales ad Lucilium|ep.]]'' 106.12).<ref>Haec verba, quibus Seneca scholam suae aetatis reprehendit, postea in sententiolam normativam ''[[Non scholae, sed vitae discimus]]'' conversa sunt.</ref>
:* '''''Alteri''' vivas oportet, si vis '''tibi''' vivere'' (Sen. ''ep.'' 48.2).
:* ''Nescio cur hoc '''mihi''' detrimento esse debeat'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Pro Caecina|Caec.]]'' 15).
:* ''Quae '''civitati''' facta est iniuria?'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Pro Flacco|Flacc.]]'' 57)
: '''Dativus iudicantis''' sive '''dativus relationis''' indicat hominem, cuius quid ratione prospectuque nuntiatur. Sensu tam propinquus est dativo commodi, a quo vix semper distingui possit:
:* ''Ventus ab septentrionibus oriens adversum tenet Athenis '''proficiscentibus''''' ([[Cornelius Nepos|Nep.]] 1.5), in quo etiam dativum incommodi intellegere possis.
:* ''Caesar Gomphos pervenit, quod est oppidum primum Thessaliae '''venientibus''' ab Epiro'' (Caes. ''civ.'' 3.80).
:* ''Quanto sit '''omnibus''' odio crudelitas'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad familiares|fam]]'' 15.19).
: '''Dativus ethicus''' personali consistit pronomine, quo animi erga actionem eventumve adfectio indicatur.
:* ''Quid '''tibi''' vis?'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''de or.'' 2.269).
:* ''Ecce '''tibi''' Ausoniae tellus'' (Verg. ''Aen.'' 3.477).
:* ''Nunc amicine anne inimici sis imago, Alcesime, '''mihi''' sciam'' (Plaut. ''[[Casina (Plautus)|cas.]]'' 516-517).
Linea 126:
Dativus agentis rerum actorem indicat adiectus [[Gerundivum|gerundivo]] aut coniugationi periphrasticae passivae:
* ''Caesar vehementer commotus maturandum '''sibi''' existimavit'' (Caes. ''Gall.'' 1.37).
* ''At '''tibi ipsi''' dicendum erit aliquid, quod non sentias, aut faciendum, quod non probes'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad familiares|fam]]'' 4.9).
* '''''Caesari''' omnia uno tempore erant agenda'' (Caes. ''Gall.'' 2.20).<ref>Interdum, ambiguitatis vitandae causa, pro dativo agentis ad constructionem ''ab'' cum ablativo decurritur, sicut hic: ''Quae mihi de Parthis nuntiata sunt, quia non putabam '''a me''' etiam nunc scribenda esse publice, propterea ne pro familiaritate quidem nostra volui ad te scribere, ne, cum ad consulem scripsissem, publice viderer scripsisse'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad familiares|fam]]'' 15.9).</ref>
* ''Ne '''rusticis''' quidem contemnendus sit hic reditus'' ([[Lucius Iunius Moderatus Columella|Col.]] ''[[Rei rusticae libri (Columella)|rust.]]'' 8.10.6).
==== Dativus finalis ====
Dativus finalis saepissime abstracto consistit nomine quod finem, metam eventumve actionis significat:
* ''Mirificae tranquillitates . . . '''maiori impedimento''' fuerunt'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad Atticum|Att]]'' 10.18.1)
* ''Ita enim magnae vires '''decori gloriae'''que sunt, si illis salutaris potentia est'' (Sen. ''[[De clementia|clem.]]'' 3.3).
* ''Et poterat sufficere '''solacio''''' [sc. ''Quintilianus meus''] ([[Marcus Fabius Quintilianus|Quint.]] ''[[Institutio oratoria|inst.]]'' 6 praef. 9).
Saepius quidem verbum praedicatum simul etiam dativum (in)commodi regit:
* '''''Quanto''' sit omnibus '''odio''' crudelitas'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad familiares|fam]]'' 15.19).
* ''Multa antecapere quae bello '''usui''' forent'' ([[Gaius Sallustius Crispus|Sall.]] ''[[Catilinae coniuratio (Sallustius)|Cat.]]'' 32).
* ''Itaque illud [[Lucius Cassius Longinus Ravilla|Cassianum]] "cui '''bono''' fuerit" in his personis valeat'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Pro Milone|Mil.]]'' 32).
== Dativus ex adiectivo pendens ==
Dativus saepe pendet ex adiectivis mitiores aut immitiores actiones animive adfectiones describentibus, commoda aut incommoda significantibus, iucundam aut iniucundam proprietatem indicantibus, denique propinquitatis, similitudinis, affinitatis vim habentibus:
* ''Ista veritas, etiam si iucunda non est, '''mihi''' tamen grata est'' ([[Marcus Tullius Cicero|Cic.]] ''[[Epistulae ad Atticum|Att]]'' 3.24.2).
<!-- Celatum, nam haec res non ad grammaticam Latinam sed potius aut ad grammaticam generalem aut ad linguas, de quibus agitur, pertinent.
| |||