|
#REDIRECT [[Iroha]]
[[Fasciculus:Kobo Daishi (Taisanji Matsuyama).jpg|thumb|Kūkai. [[Pictura]] [[aetas Kamakura|aetatis Kamakurae]], ab anno [[1185]] ad [[1333]].]]
'''''Iroha''''' ([[Iaponice]] いろは) est [[poema]] [[lingua Iaponica|Iaponicum]], [[Aevum Heian|Aevo Heian]] ([[794]]–[[1179]]) ut videtur scriptum. [[Carmen]] primum ad [[Kūkai]] tribuebatur, conditorem [[Shingon]], esotericae [[Buddhismus|Buddhismi]] sectae populo [[Iaponia|Iaponico]] gratae, sed investigationes recentiores invenerunt tempus compositionis Aevo Heian exeunte fuisse.<ref name="abe">Abe 1999:392, 398.</ref> Prima eius exsistentiae [[memoria]] ex anno [[1079]] exstat. Poema celebre est quia [[pangramma]] perfectum est, et simul [[isogramma]], quamque [[syllabarium Iaponicum|syllabarii Iaponici]] ([[kana]]) [[littera]]m accurate semel comprehendens. Quam ob rem, textus pro [[syllabarium|syllabariis]] [[collatio|collatis]] adhibetur, multum ut series ''A, B, C, D . . .'' ex [[abecedarium Punicum|abecedario Punico]] et eius [[historia abecedarii|decessoribus Semiticis]] orta est.
== Textus ==
Primo ''Iroha'' exemplo, in ''Konkōmyōsaishōōkyō Ongi'' (金光明最勝王経音義) in septem versibus consistit, sex [[septem|septies]], et unum [[quinque|quinquies]] [[mora]]s habens. Etiam modo [[man'yōgana]]<ref>Origo nominis [[etymologia]]e est [[Man'yōshū]], quod hoc modo utitur.</ref> scribi solebat:
<blockquote>
以 呂 波 耳 本 部 止<br/>
千 利 奴 流 乎 和 加<br/>
餘 多 連 曽 津 祢 那<br/>
良 牟 有 為 能 於 久<br/>
耶 万 計 不 己 衣 天<br/>
阿 佐 伎 喩 女 美 之<br/>
恵 比 毛 勢 須
</blockquote>
Poematis autem structura usitatum exemplar 7–5 poesis Iaponicae sequitur (singulo versu hypometrico), et temporibus recentioribus sic usitate scribitur in contextibus ubi intercapedines versuum adhibentur. Textus poematis in [[hiragana]] (cum archaico [[wi (kana)|ゐ]] [''wi''] et [[we (kana)|ゑ]] [''we,''] sed sine notis consonantium cum voce) est:
{| class="wikitable" border="1"
!colspan=2| Archaica !!colspan=2| Hodierna !!colspan=1| Ordo !! Verba Latine conversa
|-
! [[hiragana]] !! transliteratio !! [[kanji]] et [[hiragana]] !! pronuntiatio !! numeri !!
|-
| いろはにほへと || Iro ha nihoheto || 色は匂へど || Iro wa nioedo || 1 - 7 ||Etiam flores florentes ([[Color]]es suaveolentes sunt, sed ei)
|-
| ちりぬるを || Chirinuru o || 散りぬるを || Chirinuru o || 8 - 12 ||tandem effugient
|-
| わかよたれそ || Wa ka yo tare so || 我が世誰ぞ || Wa ga yo tare zo || 13 - 18 ||Quis in nostro mundo
|-
| つねならむ || Tsune naramu || 常ならん || Tsune naran || 19 - 23 || non mutatur?
|-
| うゐのおくやま || Uwi no okuyama || 有為の奥山 || Ui no okuyama || 24 - 30 || [[Mons|Montes]] profundi [[karma]]—
|-
| けふこえて || Kefu koete || 今日越えて || Kyō koete || 31 - 35 || eos hodie transimus,
|-
| あさきゆめみし || Asaki yume mishi || 浅き夢見じ || Asaki yume miji || 36 - 42 || et [[somnium|somnia]] levia nobis non erunt,
|-
| ゑひもせす || Wehi mo sesu || 酔ひもせず || Ei mo sezu. || 43 - 47 || nec deludemur.
|}
Nota: Hiragana archaica ゐ et ゑ, utitur, litteris quae nunc solum in [[nomen proprium|nominibus propriis]] et certis [[orthographia|orthographiis]] [[lingua Okinawa|Okinawanis]] adhibentur. Scriptura hodierna notis consonantium vocatorum ([[dakuten]] praebitis) utitur. Quod est pro exemplum [[mutatio sonorum|mutationum sonorum]] in lingua Iaponica aevo Heian dicta.
== Usus in cultura Iaponica ==
Iroha omne [[kana]] solum semel continet, ん [-n] excepto, quod a む "mu" in [[scriptura]] non distingui solebat. Quam ob rem, poema saepe pro kana ordinatum usque ad reformationem [[Aetas Meiji|aetatis Meiji]] [[saeculum 19|saeculo undevicensimo]] adhibebatur. Ergo ''[[gojūon]]'' (五十音, ad verbum 'quinquagesima soni'), ratio ordinationis in [[lingua Sanscrita]] condita, usitatius factum est. Pro quoque kana in lingua Iaponia adhibitum, incipit ''a, i, u, e, o,'' tum ''ka, ki, ku . . .'' usque ad finem. Quamquam iroha saepe priscum habetur, primum ''gojūon'' exemplar notum iroha antecessit.
Iroha iam aliquando in Iaponia hodierna invenitur. Exempli gratia, ad sedilia in [[theatrum|theatris]] numeranda adhibetur, ut adeo (a dextra ad laevam) trans summa formae [[ludus|ludi]] [[go (ludus)|go]] ([[kifu]]), ut in ''[[Magister Go]] ([[Meijin]]),'' [[mythistoria]] [[scriptor]]is [[Yasunari Kawabata]]. Occidentales ludi go formae [[littera|litteris]] vel [[numerus|numeris]] utuntur. In [[musica]], [[nota]]e [[octavus|octavi]] nominantur ''i ro ha ni ho he to,'' [[syllaba]]e per [[katakana]] scriptae.
{| class="wikitable" style="margin: auto;"
|+ '''Notae musicae'''
|-
! Latine || A || B || C || D || E || F || G
|-
! Iaponice
|イ (i)
|ロ (ro)
|ハ (ha)
|ニ (ni)
|ホ (ho)
|ヘ (he)
|ト (to)
|}
[[Vocabulum]] いろは (''iroha'') etiam ad 'elementa' [[Iaponice]] significanda adhiberi potest, verbo ''abecedarium'' (ex ''A'' + ''B'' + ''C'') simile.
== Origo ==
[[Auctor]] a maioribus posteris traditus fuit [[Kūkai]] (空海) (774–835), [[sacerdos]] [[Buddhismus|Buddhisticus]] et eruditus Iaponiensis Aevi Heian. Quod autem non veri simile est, quia eius tempore erant separati [[sonus|soni]] /e/ in agminibus /a/ et /ja/ indicis ''kana.'' Signum え (''e'') supra [je] pronuntiatum esset; ergo [[pangramma]] imperfectum fuisset.<ref name="abe" />
Traditur ''iroha'' hi versus in ''[[Nirvana Sutra]]'' conversi esse:
:{{lang|ja|諸行無常}}
:{{lang|ja|是生滅法}}
:{{lang|ja|生滅滅已}}
:{{lang|ja|寂滅為楽}}
Litterae leguntur:
:Shogyō mujō
:zeshō meppō.
:Shōmetsu metsui
:jakumetsu iraku.
Verba significant:
:Omnia facta sunt [[impermanentia]];
:quod est [[lex]] creationis et exitii.
:Cum omnis creatio et exitium exstincta sunt,
:quies ultima ([[nirvana (Buddhismus)|nirvana]]) est [[beatitudines|beatitudo]] vera.
{{NexInt}}
* [[Ametsuchi No Uta]] (prius pangramma)
* [[Carmen alphabeticum]]
* [[Litterae Iaponicae]]
* [[Scriptura Iaponica]]
== Notae ==
<div class="references-small"><references/></div>
== Bibliographia ==
* Abe, Ryuichi. [[1999]]. ''The Weaving of Mantra: Kûkai and the Construction of Esoteric Buddhist Discourse.'' Novi Eboraci: Columbia University Press. ISBN 0-231-11286-6.
* Miner, Earl, al. [[1983]]. ''The Princeton Companion to Classical Japanese Literature.'' Ed. 2a. Princetoniae: Princeton University Press.
[[Categoria:Litterae Iaponicae]]
[[Categoria:Poesis]]
[[Categoria:Scriptura Iaponica]]
[[Categoria:Scripta saeculo 12]]
[[Categoria:Iaponiae scripta]]
[[Categoria:Libri Buddhistici]]
[[Categoria:Opera literaria sine titulo latine transliterato]]
| 