Vicipaedia

Unicornis

animal fabulosum

Unicornis est animal fabulosum in doctrina populari Europaea, quod usque a Medio Aevo plerumque equi candidi magno cornu praeacuto et tortuoso ex fronte prominente, et aliquando barba capri ungulisque diffissis ostentum est.

Virgo et Unicornis, a Dominico Zampier (1581–1641) annis 1604–1605 picta.

De vocabulis recensere

 
Signum Indicum "unicornem" monstrans

Auctores antiqui vocabulis utebantur quae sunt unicornis, monoceros (μονοκέρως, μονόκερως), rhinoceros (ῥινόκερως), ad varia animalia, vera credita, describenda. In antiquitate posteriori nova forma unicornuus apparuit.[1] Latinitate astronomorum monoceros est nomen eae constellationis quae figuram unicornis monstrare censetur.

Mundus verus recensere

 
Pagina e libro manu scripto Bestiarium Roffense nomine, saeculo XIII, unicornem monstrans

Sensus compositionalis verbi unicornis est 'unum cornu habens' vel 'cui unum cornu est'. In mundo vero, nonnulla sunt animalia quibus haec descriptio convenire videtur, sicut Rhinoceros indicus, tarandrus, Monodon monoceros, Oryctes nasicornis. Porro sunt animalia bicornia, quorum singulis quibusdam aut cornua in unum creverunt aut vitio quodam genetico alterutrum cornu non exstitit aut, quod rarissime fit, unum tantum cornu in media fronte crevit.

Mundus fabularis recensere

 
Iuvenes caapris vehuntur in capitibus saeculi duodecimi in Abbatia Mozacana in Avernia. Capri ab unicornibus distingui non possunt

Vulgo tamen nomen unicornis fabulare indicat animal ex membris dissimilium beluarum mixtum, quod narratur unum habere cornu in media fronte capitis plerumque equini accretum. Unde oriunda sit haec species unicornis aut quando, ignoramus. Ratio modusque progrediendi operam poscit eo loco sumi, ubi ex scriptis fontibus haurire possumus.

Antiquitas Graeco-Romana recensere

 
Virgo Maria unicornem tenet (c. 1480)

Apud Homerum non invenitur unicornis, apud rerum externarum scriptores quidem eosque, qui de animalibus tractant. Non ad mythologiam religiosam antiquitatis Graeco-Romanae pertinet unicornis. Primus[2] de unicorni tractat Ctesias, medicus et historicus, qui in aula Persica multa mirabilia ex hominibus externarum gentium audivit. In libro qui Indica inscribitur haec fere de unicorni narravit:[3]

In India sunt asini feri equorum magnitudine vel maiores quoque. Candido sunt corpore, capite purpureo, oculos habent caeruleos. In fronte autem habet cornu unius cubiti longitudine. Infimum cornu binarum fere palmarum spatio ad frontem versus valde candidum est. Summum cornu acutum est et valde puniceum rubet. Alioquin nigrum est medium cornu. Ex his bibentes (pocula enim efficiunt) nec convulsione, ut aiunt, capiuntur nec morbo sacro. Nec vero venenis pereunt, dummodo ante aut post venenum vinum sive aquam sive quicquam aliud ex poculis bibant. Alii autem asini et mansueti et feri atque aliae omnes ferae, quibus solidae sunt ungulae, neque talos neque in iecore fel habent, cum illi talum et in iecore fel habeant; talum profecto omnium, quos ego viderim, pulcherrimum, bovis talo similem et specie et magnitudine sed gravem ac plumbum, et colore minio rubentem et funditus quidem. Velocissimum quoque est hoc animal ac robustissimum, neque equus nec aliud quicquam, si persequatur, illud prehendat. Lentius quidem cursum incipere solet, sed quo plus temporis currit, mirum in modum intenditur et diutius velociusque currit. Quod animal aliter venatione non capitur nisi hoc modo: cum pullos suos parvos ad pascua circumducunt et equitum multitudine circumstantur, nolunt relictis pullis fugae se dare, sed cornu, calcibus, morsibus pugnantes multos equos virosque caedunt. Ipsi quoque sagittis et iaculis confossi prehenduntur. Non enim vivum caperes. Carnes ob amaritudinem edi non possunt. Itaque propter cornua tantum et talos agitatur venatione.[4]

Animadvertendum est Ctesiam ipsum numquam beluam his verbis descriptam vidisse. Relata igitur rettulit, licet fieri possit, ut etiam imagines sculptas aut tapetibus netas inspexerit. Hodie non est dubium quin belua, quae asinus fera (ὄνος ἄγριος) appellabatur, re vera fuerit rhinoceros Indicus, cui unum tantum in nare cornu esse constat.[5] Sunt tamen aliquot res quae potius antilopae cuidam quam rhinoceroti convenire videntur. Rhinoceros enim et talo et iecore caret, nec est cornu tricolori. Itaque vulgo putatur Ctesiam ea quae de duobus beluarum generibus relata audierat inter se miscuisse et in unum animal adhibuisse. Ita quidem fabularia procreantur animalia.

Aristoteles, cum animalium partes earumque complexionum rationem definit, de cornutis admonet pleraque bisulcam habere ungulam,[6] nullumque solidipedem bina habere cornua.[7] Eiusdem naturae dicit esse cornu et ungulam sive solidam sive bisulcam.[8] Cornua si bina sunt, materia non sufficit in solidam ungulam. Idcirco cornuta sunt bisulcis ungulis. Sin autem solidae crescunt ungulae, "propter defectum naturae"[9] materia non sufficit cornibus, aut si sufficit, uni tantum. Cuius principii speciem in asino Indico dat: "Pauca enim sunt animalia unicornia solidis ungulis sicut asinus Indicus".[10] Etiam orygem antilopam dicit unicornem esse, etsi, praeter exspectationem, bisulcas habeat ungulas.[11] Cum unius tantum generis unicornem ex asino et antilopa commixtum agnovisset Ctesias, Aristoteles duo unicornium genera distinxit. Asinum quidem Indicum solidipedem esse certe ex huius "asinitate" conclusit,[12] quamquam cum Ctesia asinum Indicum talos habere perseverabat.[13]

Megasthenes, qui ipse saepe Sandracottum regem Indiae visitabat, paucis verbis "equos unicornes capite cervino" commemorat.[14] Quos quidem ipse non vidit sed a brachmanibus accepit. Plerumque fit, ut relata referentes nuntium sine dolo malo depravent. Sic etiam hic, nam asini equorum magnitudine antiloparum figura mixti a Ctesia descripti apud Megasthenem equis cervino capite praeditis permutati sunt, quod sine dubio eandem fere fabulam resonat.

Plinius Maior et Ctesiam et Aristotelem secutus unicornem commemorat. Quae de cornuum formis et de animalium ungulis disserit ex Aristotele sunt: "ovium (sc. feminis) nulla (sc. cornua sunt) nec cervorum nec quibus multifidi pedes, nec solidipedum ulli excepto asino Indico, qui uno armatus est cornu";[15] "solida ungula et bicorne nullum, unicorne asinus tantum Indicus; unicorne et bisulcum oryx. talos asinus Indicus unus solidipedum habet."[16] De animalibus Indiae narrans se expressis verbis dicit Ctesiam sequi. Atquin asinus unicornis Ctesiae apud Plinium ut bos unicornis emergitur: "In India et boves solidis ungulis, unicornes." Paulo post verbo a Graeca mutuato usus addit: "Asperrimam autem feram monocerotem, reliquo corpore equo similem, capite cervo, pedibus elephanto, cauda apro, mugitu gravi, uno cornu nigro media fronte cubitorum duum eminente. Hanc feram vivam negant capi."[17] Unicornis species a Plinio depicta sine dubio multum contulit ad unicornem fabularem figurandum.[18]

Quae de asino Indico ab Aeliano narrantur[19] optime cum Ctesia congruunt. Insuper nonnulla verba a Photio non allata addidit unicornium asinorum vim et robur laudantia, quae eo magis rhinocerotem in mentem vocant. In alio loco certe Megasthenem secutus haec de unicorni dicit:

Earum quidem ferarum multitudinem innumeram, et historici et Indorum sapientes testantur, inter quos Brachmanes etiam numerandi, qui hoc idem sentiunt. In iis unicornem, quem vocant cartazonon, numerant, eumque magnitudine ad confirmatae aetatis equum accedere dicunt, jubaque praeditum et pilis fulvis esse, pedum bonitate et totius corporis celeritate excellere, atque similiter ut elephantos pedibus inarticulatis esse, apri caudam habere; inter supercilia cornu unum, idemque nigrum exsistere, non laeve quidem, sed versuras quasdam naturales habens, atque in acutissimum mucronem desinens, omnium maxime animalium absonam vocem et contentam mittere, et ad alias quidem bestias ad se accedentes mansuescere, cum suis vero gregalibus pugnare. Neque modo mares inter se naturali quadam contentione dissidere, sed contra etiam feminas certare, pugnamque usque ad mortem victi ingravescere; nam et reliqui corporis maximo robore praeditus est, et cornu inprimis inexpugnabili armatur. Desertissimas regiones persequitur, simul et solitarius errat. Coitus tempore ad feminam suam mansuete adsuescit, et pariter pascuntur; cum hoc tempus transierit, et ventrem femina ferre coeperit, rursus efferatur, et solus vagatur. Ad Prasiorum regem illius pullos etiamnum teneros ajunt deportari, eosdemque festis et panegyricis diebus ad pugnam committi ad robur ostendendum; nam integrae aetatis et perfectae nullum unquam quisquam meminit captum fuisse.[20]

Aelianus (reapse Megasthenes) unicornem dicit a brachmanibus cartazonum (καρτάζωνον) appellari. Quod nomen alibi non invenitur, nec certum est, quomodo de eo cogitari debeat. Per multiplicem enim auctorum consequentiam ad nos pervenit: Megasthenes quod audivit litteris mandavit, Aelianus autem quod litteris vidit mandatum denuo scripsit, scribae denique quod scriptum viderunt aut dictatum audierunt litteris notaverunt. Quod ad καρτάζωνον attinet, non videtur hoc vocabulum summa dissimilitudine a nominibus abhorrere, quibus rhinoceros unicornis linguis Indicis vocatur, sicut Hindice gargadan, Puniabice karkadan, Assamice garh.[21] Perinde ac monoceros Plinianus, apri caudam, nigrum cornu, elephantinos pedes, absonam vocem habet cartazonus,? cui quidem etiam fulvos pilos (λάχνη ξανθή) Aelianus affinxisse videtur. Insuper cornu antilopae habet in spirae formam natura retortum (ἑλιγμοὺς ἔχει τινὰς καὶ μάλα αὐτοφυεῖς).

Physiologus dicit unicornem a nemine nisi virgine capi posse. Virgo allegorice cum virgine Maria, unicornis cum Iesu Christo exaequatur. Quod unum solum cornu habet unum Deum (Christianum) significat, quod haedulo similis est humanitatem incarnationemque Dei demonstrat.[22].

Antiquitas alibi recensere

 
Mulier fera cum unicorne, c. 1500–1510

Homines civilizationis Vallis Indi signa fecerunt, ubi varia animalia scribuntur, inter quae est animal quoddam similis unicorni.

Dens Monodontis recensere

Medio Aevo dentes longi Monodontum monocerotum ab Vicingis venibant, qui usque ad Novum Aevum ineuntem propter formam et sulcum spiralem pro cornibus unicornium habebantur.

Notae recensere

  1. ↑ C. T. Lewis et C. Short (1879). A Latin Dictionary. Oxoniae: Oxford University Press et Dictionary of Medieval Latin from British Sources, s.vv. "monoceros", "rhinoceros", "unicornis", "unicornuus".
  2. ↑ Etiam Herodotus, cum de portentis Libyae occidentalis narrat, mentionem asinorum cornua habentium facit: Hist. 4.191.4 ὄνοι οἱ τὰ κέρεα ἔχοντες. Nusquam autem unum cornu dicit. Immo constat Herodotum in loco allato rhinocerotem Africum significare, quae belua bina habet cornua (Steier 1935: 1785).
  3. ↑ FGrHist 688 F 45 = Photius, Bibliotheca 1.72.48b-49a Henry. Liber Ctesiae ad nos non pervenit nisi a Photio in summarium redactus.
  4. ↑ Textum Graecum Latine reddidit Usor:Neander.
  5. ↑ Vocabulum ῥινόκερως tunc nondum asciverat lingua Graeca. Crederes asino aptiorem vocem ad rhinocerotem describendum inveniri potuisse, at ad res incognitas populariter describendas saepe satis esse videtur figura non nimis dissimilis. Itaque bos primum sufficiebat et ad elephantum agnoscendum (bos Luca; e.g. Naevius, Bellum Poenicum, fr. 60 Strzelecki) et ad tarandrum animo figurandum (Caesar, BG 6.26 bos cervi figura); apud Graecos autem passer (στρουθός) ad struthocamelum cognoscendum adhiberi solebat, e.g. Herodotus, Hist. 4.192 στρουθοὶ κατάγαιοι 'passeres subterranei' [= 'struthocameli']).
  6. ↑ Aristoteles, Historia animalium 499b15-16 τὰ μὲν οὖν πλεῖστα τῶν ἐχόντων κέρατα διχαλὰ κατὰ φύσιν ἐστίν (cf. De partibus animalium 663a18; Plinius, Naturalis historia 11.255 cornigera fere bisulca).
  7. ↑ Aristoteles, Historia animalium 499b16-17 μώνυχον δὲ καὶ δίκερων οὐδὲν ὦπται (cf. Plinius, Naturalis historia 11.255 solida ungula et bicorne nullum).
  8. ↑ Aristoteles, De partibus animalium 663a28-29 ὁπλὴ γὰρ καὶ χηλὴ τὴν αὐτὴν ἔχει κέρατι φύσιν.
  9. ↑ Aristoteles, De partibus animalium 663a31 κατ᾽ ἔλλειψιν τῆς φύσεως.
  10. ↑ Aristoteles, Historia animalium 499b17-18 μονοκέρατα δὲ καὶ μώνυχα ὀλίγα, οἷον ὁ Ἰνδικὸς ὄνος.
  11. ↑ Aristoteles, Historia animalium 499b18-19 μονόκερων δὲ καὶ διχαλὸν ὄρυξ. Idem, De partibus animalium 663a22-23 ἔστι δὲ καὶ μονοκέρατα, οἷον ὅ τε ὄρυξ καὶ ὁ Ἰνδικὸς καλούμενος ὄνος. μονόκερων δὲ καὶ διχαλὸν ὄρυξ ('Sunt et unicornes sicut oryx et Indicus appellatus asinus. Unicornis etiam est oryx cui bisulcae sunt ungulae.')
  12. ↑ Steier (1935:1782).
  13. ↑ Aristoteles, Historia animalium 499b19-20 καὶ ἀστράγαλον δ᾽ ὁἸνδικὸς ὄνος ἔχει τῶν μωνύχων μόνον ('etiam talum Indicus asinus habet solus solidipedum').
  14. ↑ Megasthenes, Indica frg.15 (= Strabo, Geographica 15.1.56) ἵππους . . . μονοκέρωτας ἐλαφοκράνους.
  15. ↑ Plinius, Naturalis historia 11.128.
  16. ↑ Plinius, Naturalis historia 11.255.
  17. ↑ Plinius, Naturalis historia 8.76.
  18. ↑ Tikkanen (1898).
  19. ↑ Aelianus, De natura animalium 4.52.
  20. ↑ Aelianus, De natura animalium 16.20. Latine reddidit Friedrich Jacobs. Duobus aliis locis (Natura animalium 3.46 et 10.40) Aelianus adhuc breviter asinos cornigeros commemorat.
  21. ↑ Vide paginam opum rhinoticarum.
  22. ↑ The Greek Physiologus. Secundum Friedrich Lauchert: Geschichte des Physiologus. Argentorati 1889, cap. 22 (in interrete (versio Theodisca), visum die 20.08.2020)

Alii fontes recensere

Bibliographia recensere

  • Beer, Rüdiger Robert. 1972. Einhorn. Fabelwelt und Wirklichkeit. Monaci: Callwey.
  • Shepard, Odell. 1967. The Lore of the Unicorn. Novi Eboraci: Barnes & Noble.
  • Tikkanen, Johan Jacob. 1898. Sagan om enhörningen. Finsk Tidskrift 22/4.

Nexus externi recensere

  Vicimedia Communia plura habent quae ad unicornes spectant.


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Unicornis&oldid=3808762"