|
==Stelae inventio et descriptio==
Hieme annorum [[1901]] et [[1902]] [[archaeologus|archaeologi]] Francici tria magnae stelae [[Basaltes|basalticae]] fragmenta e quattuor partibus [[scriptura cuneiformis|cuneiformis signis]] inscriptae et paene integrae [[Susa (Irania)|Susis]] invenerunt, ubi a quodam [[Elam|Elamitarum]] rege<ref>Sive Šutruk-Nahhunte qui Sippar diripuit, sive Kutir-Nahhunte qui Babylonem cepit.</ref> duodecimo saeculo a.C.n., pretiosa victorum praeda, advecta et in arce exhibita erat. Nam in maiorem [[Hammurabi]] regis (1792-1750 a.C.n.) gloriam, cuius effigies summo lapide sculpta stat ante sedentem deum solis et [[iustitia]]e [[Šamaš]], regi virgam et circulum (insignia regia) porrigentem, octavo decimo saeculo a.C.n. [[Lingua Accadica|Accadice]] exarata et erecta erat. Ex aula templi [[Sippar|Sipparensis]] Šamaš Elamitae eamea rapuisserapta videnturesse videtur<ref>Andre-Salvini p.6. Charpin (2003) p. 210.</ref>, etiamsi fieri quoque potuit ut in palatio Babyloniaco steterit. Haec stela seriem circiter<ref>Incertus est numerus ob lacunam.</ref> 275 legum vel potius iudiciorum praeferebat quarum minima pars tantum illo tempore minutis fragmentis in bibliotheca [[Assurbanipal|Assurbanipalis]] repertis nota erat. Iam anno 1902 [[assyriologia|assyriologus]] [[Iohannes Vincentius Scheil]] tria milia et quingentas lineas illius textus publicabatpublicavit<ref>''[https://archive.org/details/mmoires04franuoft Mémoires de la Délégation archéologique en Iran'', t. 4], Parisiis, E. Leroux, 1902.</ref> (quam [[Editio princeps|editionem principem]] multae aliae secutae sunt). In praefatione scribebat scripsit: "haud dubitanter, inquit, adfirmare licet Hammurabi codicem non tantum in maximis monumentis historicis orientalium nationum ponendum esse, sed etiam universae humani generis historiae<ref>p.11.</ref>". Simul ipsa stela in [[Museum Lupariense|Museo Lupariensi]] collocabaturcollocata est, ut exponeretur.
Stela 2.25m alta, 0.70m lata, 0.47m crassa erat. Imae columnae ab Elamitis erasae sunt, videlicet ad dedicationem divinam addendam, ut ex vicinis monumentis apparet quiquae et ipsa ad gloriosam praedam pertinebant. In Hammurabi codice tamen illud spatium vacuum relictum est. IlliIlla lacunaelacuna partim (non omnino) ex apographis [[Fictile|fictilibus]] postea passim in Mesopotamia inventis suppletur.
Stelae scriptura, ut aequum erat in monumento lapideo maiestatis pleno, archaeumtalem aspectum, praebetqualem stelae multo antiquiores solent, praebet: forma cuneiformium signorum e priscisprioribus saeculis sumpta est, non e cotidianis scriptis aetatis Hammurabi. Quin etiam lineae a summo lapide ad infimum decurrunt, columna posterior ad laevam prioris posita est. Contra in tabellis fictilibus illo tempore iamdiu lineae a laeva ad dextram procurrunt et linea posterior infra lineam praecedentem posita est.
==De genere litterario==
Quamquam longissimus et hodie solus per orbem terrarum praeclarusnotissimus, tamen codex Hammurabi nec primum nec antiquissimum Mesopotamicorum collectaneum iudiciorum apud Mesopotamicos fuit : nam triatribus antesaeculis saeculaante Ur-Namma, rex civitatis [[Ur]] (2111-2094), codicem eiusdem generis [[Sumerice]] composuit in cuius prologo res gestae et virtutes regis describebanturdescriptae et sequebantursecutae sunt sententiae iudiciariae exempli gratia collectae, e quibus quadraginta nobis servatae sunt. Rex civitatis [[Isin|Isin]] quoque, Lipit-Ištar (1936-1926) talemhuiusmodi collectionem Sumerice promulgavit. Ne primus [[Accadice|Accadicus]] "codex" quidem erat : rex enim Ešnunnae Daduša (mortuus 1779 a.C.n.) eum praevenit, e cuius codice sexaginta sententiae ad nostram aetatem pervenerunt. Fortasse etiam alii fuerunt de quibus nihil accepimus. TalesCodices codiceslegum, tempore procedente, plures causas amplectebanturamplexae et longiores fiebantfacti sunt: nec opera praecessorum Hammurabi aspernabaturaspernatus est sed potius ampliabatamplificavit.
Simili modo atque priores textus disponitur stela Hammurabi : longus prologus regis beneficia erga deos et populos victarum civitatum glorificabat, circiter 275 iudiciariae sententiae (dināt mīšarim) sequebantur, epilogus Hammurabi exemplum ad regesregibus posterosposteris proponebat et magna mala si quis quid in scriptis mutarit minabatur. Quapropter nonnulli assyriologi putant hoc monumentum ultimis annis regni erectum non tam ad iudicum qui de reorum causis cognoscebant usum quam ad aeternam gloriam regiam spectasse et Hammurabi regem iustitiae et aequitatis ([[Accadice]] ''šar kittim u mīšarim'') fuisse testificari voluisse. Ita in prima columna prologi legitur : '[dei]... nomen meum Hammurabi nominarunt, pium principem qui deos veneratur, iustitia in finibus ut fiat, malus pravusque ut tollerentur, potens inopem ne opprimeret...<ref>I, 21-39 : ''mīšaram ina mātim ana šubīm, ragam u ṣinam ana hullukim, dannum enšam ana lā habālim''</ref>'. Magnum opus in scribarum scholis ''ne varietur'' usque ad [[Achaemenidae|Achaemenidarum]] aetatem describebatur : nam illi "codici" novae leges numquam inserebantur, quod alioqui Hammurabi in epilogo vetarat. Venerandum exemplum tum erat potius quam legum validarum corpus. Certe non minus quam quadraginta apographa per fragmenta in Museis servata nota sunt. Nec tamen dubitari potest quin iudices, tempore saltem Amoritarum regum, ad illum textum respexerint eo magis quod ex epistolis compertum habemus ipsum Hammurabi de similibus causis cognovisse et ita ut in codice postea scriptum est tum decrevisse<ref>Charpin (2003) : 210-218 et (2005) passim. Andre Salvini (2003) : 44-57.</ref>. Nonne rex in epilogo proclamabat :"si quis iniuriam accepit, si litem habet, ad imaginem mei veniat, stelam meam ut sibi legeretur petat, pretiosa verba mea audiat, per meam stelam causam suam cognoscat et pax in eius corde fiat!" ?
Prologus et epilogus, ideogrammatibus et vocabulis raris referti, orationis 'poeticae' exempla sunt, Contracum leges ipsae ad linguam communem coaevam spectantspectent.
==De iure Babyloniaco==
Ut in medicinae aut divinationis tractatibus iliusillius remotae aetatis variarum condicionum enumerationibus respondebant praecepta vel praedicta eventa, sic sententiae Hammurabi non ad principia quaedam iuris e quibus deducerentur referebantur sed exempla per genera disposita (quae dispositio nonnulla tamen vitia in codice praebebat) colligebant. Omnis sententia cum conditionecondicione incipiebat ("si quis [''šumma awīlum.''..] tale quid fecerit...") quam sequebatur eventus vel sententia futuro expressa ("tum hoc accidet"). Exempli gratia :
: ''Si filius patrem verberarit, manum eius decident''<ref>Lex 195 : ''šumma mārum abašu imtahaṣ rittašu inakkisu''.</ref>.
Sententiae codicis non tantum delicta poenasque enumerabant sed etiam mercedes (minimas ?) laborum et pretia rerum finiebant et, quae ad matrimonium, filiationem, adoptionem, hereditatem, aes alienum, agricolarum aut artificum aut negotiatorum officia pertinebant, diligentissime decidebant. Pars non spernenda illius iuris in familia versabatur ; contra ius publicum aberat quia universa potestas penes regem erat qui deis tantum rerum gestarum rationem reddebat.
Nonnulla a iure hodierno vehementer abhorrebant. Ita nonnullae poenae durae vel etiam absurdae videri possunt quia damna multiplicabant, in primis [[Talio|lex talionis]] quae [[Sumer|Sumeris]] ignota erat atque tunc primum in lucem historicam perveniebat. Exempli gratia :
Vel etiam peius :
:''Si quis feminam praegnantem ceciderit atque illa fetum amiserit et insuper ipsa obierit, eius filiam necabunt.''<ref>Leges 209-210.</ref>
Nec omnes homines eodem pretio aestimabantur aut iura aequa habebant. Multum enim intererat inter hominem liberum nobili loco natum ([[Accadice]] ''awīlum'') et hominem plebeium humili loco natum (''muškēnum'' qui agriculturae deditus fuisse videtur) ac postremo servum (''wardum''). Exempli gratia si quis invitusper imprudentiam casumque ''awīlam'' occiderit dimidiamdimidium [[Mina (pondus)|minamminae]] argenti pendet (circiter 240g., id est circa sexaginta [[Denarius|denarios]] Romanos ante [[Nero|Neronianam]] ponderis deminutionem) ; si vero ''muškēnam'', tantum tertiam partem minae (circiter 45 denarios)<ref>Leges 207-208.</ref> pendet.
Cum testimonia aut probationes deerant, ad sacramentum per deum Šamaš vel etiam ad iudicium dei Fluminis decurrebant. Ita si quis vicinum quendam veneficii accusarat ille vicinus in flumen coniciebatur. Si salvus evasissetevaserit accusator morte adficiebatur et eius bona illi quem accusarat addicebantur ; contra si perissetperierit eius bona accusatori addicebantur<ref>Lex 2.</ref>
Fontem primi ordinis codicem Hammurabi esse liquetconstat ad vitam cotidianam in MesopotamiaMesopotamiae octavo decimo saeculo a.C.n. cognoscendam.
== Editiones ==
*Horst Klengel, ''König Hammurapi und der Alltag Babylons'', Tiguri, 1991.
*Martha Tobi Roth, ''[http://www.g2rp.com/pdfs/LawCollectionsFromMesopotemiaAndAsiaMinor.pdf Law collections from Mesopotamia and Asia Minor]'', Society of Biblical Literature, 1997 ISBN 0-7885-0378-2
** "The Law collection of king Hammurabi : toward an understanding of codification and text" in ''La codification des lois dans l'Antiquité : actes du [16e] colloque de Strasbourg, 27-29 novembre 1997''. De Boccard, 2000 : 9-31 ISBN 2-7018-0132-X
*Marie-Joseph Seux, ''Lois de l'Ancien Orient'', Paris, Le Cerf, 1986
*Reuven Yaron, "The nature of the early Mesopotamian collections of laws : another approach" in ''La codification des lois dans l'Antiquité : actes du [16e] colloque de Strasbourg, 27-29 novembre 1997''. De Boccard, 2000 : 65-76. ISBN 2-7018-0132-X
|
