Quantum redactiones paginae "Philosophia recens" differant

[[Saeculum|Saecula]] [[saeculum 17|septimum decimum]] et [[saeculum 20|vicensimum]] proprie sunt initum et finis philosophia recentis. De quanto [[Renascentia]]e comprehendendo est philosophi disputant; similiter, modernitas [[saeculum 20|saeculo vicensimo]] fortasse aut fortasse non finita est, a [[postmodernismus|postmodernitate]] substituta. Quomodo hae quaestiones decernantur spatium locutionis ''philosophiae recentis'' adhibendae determinabit. Hic commentarius [[historia]]m philosophiae plerumque ex tempore [[Renatus Cartesius|Renati Cartesii]] per saeculum vicensimum ad [[Ludovicus Wittgenstein|Ludovicum Wittgenstein]] tractat.

 

[[Fasciculus:Spinoza.jpg|thumb|175px|left|[[Benedictus Spinoza]].]]

Maiores [[philosophia mentis]], [[epistemologia]], et [[metaphysica]] personae saecula septimo decimo et duodevicensimo fere dividuntur in duos greges principales. [[Rationalismus|Rationalistae]], plerumque in [[Francia]] et [[Germania]], arguerunt omnem scientiam in quibusdam [[innatismus|notionibus innatis]] in [[mens|mente]] incipere. Inter maiores rationalistas fuerunt [[Cartesius]], [[Benedictus Spinoza]], [[Godefridus Guilielmus Leibnitius]], et [[Nicolaus Malebranche]]. [[Empirismus|Empiristae]] contra habebant scientiam in [[experientia]] [[sensus|sensoria]] incipere. Inter maiores empiristas sunt [[Ioannes Locke]], [[Georgius Berkeley]], et [[David Hume]] (Hae categoriae sunt retrospectivae, quas Kantius plerumque praestat.) [[Ethica]] et [[philosophia politica]] sub his categories usitate non subsumuntur, quamquam omnes hi viri [[ethica]]e studebant, in suis modis. Aliae personae in [[philosophia politica]] magni momenti fuerunt [[Thomas Hobbes]] et [[Ioannes Iacobus Rousseau]].

Opus Hegelianum ab assectatoribus et adversariis in multias partes ablata est. [[Carolus Marx]] Hegelianam [[philosophia historiae|historiae philosophiam]] et [[ethica]]m empiricam in [[Britannia]] tum regnantem cepit, notiones Hegelianas in formam severe materialisticam mutans, [[scientia socialis|scientiaeque socialis]] progressus fundamenta iacens. Contra, [[Severinus Kierkegaard]] omnem [[philosophia systematica|philosophiam systematicam]] dimisit imparem itineris [[vita]]e et significationis ducem. In cuius sententia, vita vivenda est, non ut res occultissima solvenda. [[Arthurus Schopenhauer]] idealismum ad conclusionem mundum esse [[nihil]] sed futilis interpollatio [[imago|imaginum]] et desideriorum primens, [[atheismus|atheismum]] et [[pessimismus|pessimismum]] suasit. Notiones Schopenhaueranae a [[Fridericus Nietzsche|Nietzsche]] captae et mutatae sunt, qui earum varias mundi reiectiones prehendit ut dixerit "[[Deus mortuus est]]" ac "[[Homo superior]]" et omnem philosophiam systematicam et omnem nisum ad [[veritas|veritatem]] immutabilem quae unum hominem [[transcendentia|transcenderet]] reiecerit. Nietzsche in hoc non causa [[pessimismus|pessimismi]], sed facultatem novi generis [[libertas|libertatis]] invenit. Philosophia [[saeculum 19|saeculo undevicensimo]] magis atque magis a proprietatibus cogitationis neo-Hegelianae regnabantur, quas respondentes [[Bertrandus Russell]] et [[Georgius Eduardus Moore]] [[philosophia analytica|philosophiam analyticam]] excolere coeperunt, quae necessario empirismum traditionalem ad novum progressum in [[logica]] [[Gottlob Frege]], [[mathematica|mathematici]] [[Germania|Germanici]], accommodandum refecit.

 

[[Fasciculus:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|thumb|left|200px|[[Renatus Cartesius]], a [[Franciscus Hals|Francisco Hals]] picta, [[1648]].]]

Secundum [[traditio]]nem, philosophia recens ex [[cogitatio]]nibus [[Renatus Cartesius|Renati Cartesii]] et eius [[dictum|dicto]] "[[Cogito ergo sum]]" nascitur. [[Saeculum 17|Saeculo septimo decimo]] ineunte, plurimum philosophiae in dicione [[scholasticismus|scholasticismo]] languebat, a [[theologus|theologis]] scripto et a [[Plato]]ne, [[Aristoteles|Arisotele]], et [[scriptura|scripturis]] [[patres ecclesiae|patrum ecclesiae]] deducto. Cartesius dixit multas scholasticas [[dogma|doctrinas]] [[metaphysica]]s sine significatione vel adeo falsas esse, qua pro causa philosophiam de novo incipere proposuit. Quod ipsum conatus est in ''[[Meditationes de Prima Philosophia|Meditationibus de Prima Philosophia]],'' eius opere maximi momenti, quamquam [[liber]] solum in sex commentariis brevibus consistit. Conatur tantum omnium suarum [[fides|fidium]] quod possit seponere ut quod constituat, nisi quid, pro certo sciat. Invenit se paene de omnibus dubitare posse: de [[realitas|realitate]] rerum [[corpus|corporearum]], [[Deus|Deo]], [[memoria|memoriis]], [[historia]], [[scientia (ratio)|scientia]], adeo [[mathematica]], sed dubitare non potest se revera dubitare. Agnoscit de quo [[cogitatio|cogitat]], etsi non verum sit, et scit se ibi esse cogitantem. Ex his fundamentis, suam scientiam invicem exstruit. Invenit nonnullas suas notiones in se solo oriri non potuisse, sed solum a [[Deus|Deo]]; Deum exsistere probat. Cartesius tum monstrat Deum se de omnibus certa ratione decipi non sinere; necessario usitatas scientiae et ratiocinationis rationes errori obnoxiae defendit, sed non falsae.

 

 

[[Fasciculus:Pourbus Francis Bacon.jpg|thumb|175px|left|[[Franciscus Bacon]], praecursor notionis [[empirismus|empirismi]], etiam [[pater]] empirismi<ref>[https://web.archive.org/web/20130708012140/http://www.psychology.sbc.edu/Empiricism.htm ''Empiricism: The influence of Francis Bacon, John Locke, and David Hume.''] Sweet Briar College, 8 Iulii 2013.</ref> et pater inductionis<ref>Roth 1923:23.</ref> appellatus. [[Imago]] [[Franciscus Pourbus minor|Francisci Pourbus]] (1617), [[Palatium super Aquam]] [[Varsovia]]e.]]

[[Fasciculus:Painting of David Hume.jpg|thumb|upright|[[David Hume]].]]

 

Empirismus est unus ex nonnullis sententiis certantibus quae in [[epistemologia]], investigatione scientiae humanae, praevalent. Empiricismus partes ab [[experientia]] et [[testimonium|testimonio]]<!--evidence--> actas vehementius dicit, praecipue [[perceptio|perceptione sensoria]], in notionibus formandis, contra notionem [[idea]]rum innatarum vel [[traditio]]nem,<ref>Baird et Kaufmann 2008.</ref> contra, exempli gratia, rationalismum, qui [[ratio]]ne innititur et scientiam innatam acceptare potest.

 

 

[[Fasciculus:Thomas Hobbes (portrait).jpg|thumb|125px|left|[[Thomas Hobbes]].]]

[[Fasciculus:Jeremy Bentham by Henry William Pickersgill detail.jpg|thumb|125px|[[Ieremias Bentham]].]]

[[Philosophia politica]] est studium [[civilitas|civilitatis]], [[libertas|libertatis]], [[iustitia]]e, [[proprietas|proprietatis]], [[iura|iurum]], [[ius|iuris]], et [[codex legitimus|codicis legitimi]] per [[auctoritas|auctoritatem]] exerciti: quid sint, cur (vel adeo si) egeantur, quod (si quid) facit ut [[respublica]] legitima sit, qualis [[iura]] et [[libertas|libertates]] protegere debeat (et cur), qualem formam habere debeat (et cur), quid [[lex]] sit, et qualia officia [[civitas (status)|cives]] reipublicae legitimae debeant, et cum legitime everti possit. Sensu [[vernacularis|vernaculari]], locutio ''philosophia civica'' saepe ad sententiam generalem pertinet, vel ad certam [[ethica]]m, [[fides|fidem]] politicam, vel habitum de [[civilitas|civilitate]] quae ad exactam [[philosophia]]e disciplinam non necessarie pertinet.<ref>Hampton 1997:xiii.</ref><ref>Blattberg 2009.</ref>

 

{{div col|2}}

{{div col end}}

 

[[Fasciculus:Immanuel Kant (painted portrait).jpg|thumb|125px|[[Immanuel Kantius]].]]

Idealismus attingit gregem philosophiarum quae affirmant [[realitas|realitatem]], vel realitatem ut eam scire possumus, funditus esse constructionem [[mens|mentis]] vel aliter incorporalem. [[Epistemologia|Per epistemologiam]], idealismus videtur [[scepticismus]] de facultate ullius rei praeter [[mens|mentem]] sciendae. Sensu [[sociologia|sociologico]], idealismus vehementius dicit modum quo [[idea]]e humanae—praecipue [[fides]] et aestimationes—[[societas humana|societatem]] formant.<ref>Macionis 2012:88.</ref> Idealismus, doctrina [[ontologia|ontologica]], ultra iens, asserit omnes [[entitas|entitates]] ex [[mens|mente]] vel [[spiritus|spiritu]] componi.<ref name="Brittanica">Daniel Sommer Robinson, [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/281802/idealism "Idealism,"] ''Encyclopædia Britannica.''</ref> Idealismus ergo theorias [[physicalism|physicalisticas]] et [[dualismus|dualisticas]] reicit quae primatum menti non ascribunt. Extremum huius idealismi genus in [[solipsismus|solipsismo]], notione philosophica, exsistere potest.

 

 

[[Fasciculus:Kierkegaard.jpg|thumb|150px|[[Severinus Kierkegaard]].]]

'''Existentialismus''' plerumque habetur motus philosophicus et [[cultura]]lis qui affirmat initium [[cogitatio]]nis philosophicae unum et unius experientias esse. Praeter quod, [[existentialista]]e habent [[moralitas|cogitationem moralem]] et [[scientia (ratio)|cogitationem scientificam]] una haud satis esse ad exsistentiam humanam intellegendam, et ergo additam categoriarum copiam, a normis [[auctoritas|auctoritatis]] rectam, necesse esse ad exsistentiam humanam intellegendam.<ref>Crowell 2010.</ref><ref>Mullarkey et Lord 2009:309.</ref><ref>Stewart 2010:ix.</ref>

 

 

[[Fasciculus:Edmund Husserl 1910s.jpg|thumb|125px|[[Edmundus Husserl]].]]

[[Phaenomenologia]] est studium [[experientia]]e structae, latus [[motus philosophicus]] ab [[Edmundus Husserl|Edmundo Husserl]] [[Universitas Regia Georgia Augusta|Gottingae]] et [[Universitas Ludovico-Maximilianea Monacensis|Monaci]] in [[Germania]] annis primis [[saeculum 20|saeculi vicensimi]] conditus. Qui tum ad [[Francia]]m, [[Civitates Foederatae|Civitates Foederatas]], et alibi extenta est, saepe in contextibus procul a primo opere Husserliano.<ref>Zahavi 2003.</ref>

 

 

[[Fasciculus:Charles Sanders Peirce.jpg|thumb|175px|[[Carolus Sanders Peirce]].]]

Pragmatismus est [[traditio]] philosophica in ratione et usu conectendis condita. Propositum describit ubi ratio ex usu extrahitur, usuique retro ad usum intellegentem formandum adhibetur. Inter proprietates pragmatismi sunt [[instrumentalismus]], [[empiricismus radicalis]], [[verificationismus]], [[conceptualismus]], et [[fallibilismus]]. Constat inter pragmatistas philosophiam rationes et cogitationes scientiae nostrae aetatis considerare debere.<ref>Biesta et Burbules 2003.</ref> [[Carolus Sanders Peirce]] (cum eius [[proloquium pragmaticum|proloquio pragmatico]]<!--pragmatic axiom-->) in [[historia|progressu]] pragmatismi maximi momenti est,<ref>Haack et Lane 2006:18–67.</ref> cum [[Gulielmus James|Gulielmo James]] et [[Ioannes Dewey|Ioanne Dewey]], contributoribus saeculi vicensimi.<ref>Biesta et Burbules 2003.</ref>

 

 

[[Fasciculus:Young frege.jpg|thumb|175px|[[Gottlob Frege]] circa [[1879]].]]

[[Philosophia analytica]] in [[civitates Angloloquentes]] [[saeculum 20|saeculo vicensimo]] dominari coepit. In [[Civitates Foederatae|Civitatibus Foederatis]], [[Britanniarum Regnum|Britanniarum Regno]], [[Canada]], [[Scandinavia]], [[Australia]], et [[Nova Zelandia]], plurimae philosophiae faculates philosophicae se habent facultates analyticas,<ref>"Without exception, the best philosophy departments in the United States are dominated by analytic philosophy, and among the leading philosophers in the United States, all but a tiny handful would be classified as analytic philosophers. Practitioners of types of philosophizing that are not in the analytic tradition—such as phenomenology, classical pragmatism, existentialism, or Marxism—feel it necessary to define their position in relation to analytic philosophy" (Searle 2003:1).</ref> Hoc nomen latam [[traditio]]nem philosophicam generatim attingit,<ref>Vide Avrum Stroll, ''Twentieth-Century Analytic Philosophy'' (Columbia University Press, 2000), p. 5: "[I]t is difficult to give a precise definition of 'analytic philosophy' since it is not so much a specific doctrine as a loose concatenation of approaches to problems." Ibidem, p. 7: "I think Sluga is right in saying 'it may be hopeless to try to determine the essence of analytic philosophy.' Nearly every proposed definition has been challenged by some scholar. . . . [W]e are dealing with a family resemblance concept."</ref><ref>"The answer to the title question, then, is that analytic philosophy is a tradition held together ''both'' by ties of mutual influence ''and'' by family resemblances" (Glock 2008:205).</ref> quarum proprietates sunt [[vis]] in claritate et argumento (saepe per [[logica formalis|logicam formalem]] hodiernam et analysim [[lingua]]e effecta) et observantia [[scientia naturalis|scientiarum naturalium]].<ref>Brian Leiter (2006), [http://www.philosophicalgourmet.com/analytic.asp ''"Analytic" and "Continental" Philosophy.'']</ref> Praeterea,

<blockquote>Philosophia analytica [est] titulus nimis angustus, quia hic plerumque satis non est [[vocabulum]] vel notionem capere et explicare (quidquid illum accurate sit). . . . Haec [[traditio]] claritatem, rigorem, argumentum, theoriam, [[veritas|veritatem]] exprimit. Non est traditio quae imprimis inspirationem vel [[consolatio]]nem vel [[ideologia]]m petit; nec se animum praecipue curat de 'philosophia [[vita]]e,' quamquam nonnullae eius partes curant. Hoc genus philosophiae plus scientiae religionis, plus [[mathematica]]e quam [[poesis]] habet—quamquam id nec scientia nec mathematica est.<ref>"Analytical philosophy [is] too narrow a label, since [it] is not generally a matter of taking a word or concept and analyzing it (whatever exactly that might be). . . . This tradition emphasizes clarity, rigor, argument, theory, truth. It is not a tradition that aims primarily for inspiration or consolation or ideology. Nor is it particularly concerned with 'philosophy of life,' though parts of it are. This kind of philosophy is more like science than religion, more like mathematics than poetry—though it is neither science nor mathematics" (McGinn 2002:xi).</ref></blockquote>

 

 

{{NexInt}}

{{div col|3}}

{{div col end}}

 

 

[[Fasciculus:Jean-Jacques Rousseau (painted portrait).jpg|thumb|150px|[[Ioannes Iacobus Russavius]], qui philosophiae politicae studuit. A [[Mauritius Quintinus de La Tour|Mauritio Quintino de La Tour]] circa [[1753]] pictus. [[Museum Antonii Lécuyer]] ad [[Sanctus Quintinus in Viromandia|Sanctum Quintinum in Viromandia]].]]

 

{{CommuniaCat|Philosophy|philosophiam}}