Marcus Valerius Messalla Corvinus (consul 31 a.C.n.)

Marcus Valerius Messalla Corvinus (natus 64 a.C.n., mortuus anno 8, ut Ronaldo Syme videbatur, vel 12/13 ut aliis[1]) fuit vir tam militarium quam civilium rerum peritus, orator et scriptor Romanus. Anno 31 a.C.n. Octaviano collega consulatum ordinarium gessit, anno 27 a.C.n. triumphavit de Aquitanis. Non tantum opera omni genere ipse scripsit, sed etiam patrocinio suo, cum multos alios poetas, tum praecipue Albium Tibullum, Ovidium et poetriam Sulpiciam, filiam sororis Valeriae fovit. Quibus poetis nonnumquam "circulus Messalae" nomen inditum est[2]. In Corpore Tibulliano exstat Panegyricus Messalae, non ab ipso Tibullo, sed ab ignoto poeta compositum anno 31 a.C.n. ad consulatum celebrandum[3].

Triumphus Messallae Corvini in fronte palatii Krasinski Varsoviae sculptus

De familia

recensere

E nobilissima et antiquissima gente Valeria ortus, Valerius Messala erat filius Marci Valerii Messallae Nigri,consulis anno 61 a.C.n.. Duo filii ei nati sunt, non eadem uxore : Marcus Valerius Messalla Messallinus[4], consul 3 a.C.n. et Marcus Aurelius Cotta Maximus Messallinus[5]. Soror eius nupsit filio iurisconsulti Servii Sulpicii, cui filiam genuit Sulpiciam nomine, quae nonnulla carmina nobis reliquit, in Corpore Tibulliano servata[6]. Semifrater uterinus quoque e matre Palla (vel Polla?) ei fuit cuius mores infames erant : Lucius Gellius Publicola[7]

De cursu honorum

recensere
  • 43-42 a.C.n. Marcus Valerius Messalla a triumviris proscriptus[8] ad exercitum Cassi et Bruti imperatorum perfugit[9] : nam familiaris Gai Cassi erat[10] qui eum legioni fortissimae praefecit. Post vero cladem Philippensem in insulam Thasum cum reliquis copiis effugit quidem sed dux victarum partium fieri ac bellum ducere noluit : itaque in Marci Antonii fidem sese recepit[11] ː iam anno 41 orationem apud eum habuit pro Herode a proceribus Iudaeorum accusato quod regnum usurparet[12]. Nihilominus in posterioribus scriptis memoriam pristini ducis Gai Cassii semper magna reverentia prosecutus est[13].
  • 40-32 a.C.n. : primo legatus Marci Antonii bello adversus Sextum Pompeium interfuit. Mox ab Antonio ad Octavianum transfugit[14], cum bellum inter duos triumviros inevitabile visum est, atque etiam probrosa scripta in priorem imperatorem edidit[15]. Iam anno 36 a.C.n. in bello Siculo adversus Sextum Pompeium Octaviani et Marci Agrippae legatus erat[16] ; quin etiam illum ipsum Caesarem qui paucis ante annis eum proscripserat, tum post Tauromenitanam cladem solum sine custodibus fugientem servavit curavitque[17]. Ob quae merita triumvir gratiam agens eodem anno eum in augurum collegium adlexit[18] Paulo post (ut in panegyrico legimus) expeditiones in Illyria et Pannonia duxit (35-34 a.C.n.)[19]
  • 31-30 a.C.n. Gratias agens Octavianus Messallam sibi collegam assumpsit in consulatu ordinario anni 31 a.C.n. in Marci Antoni locum[20]. Valerius Messalla pugnae Actiacae interfuit atque exercitum per provincias orientales usque in Aegyptum duxit. Etiam provinciae Syriae 30/29 a.C.n. praepositus fuisse videtur[21].
  • 28-27 a.C.n. Messalla bellum gessit adversus Gallos quosdam rebellantes (in qua expeditione poeta Tibullus ei comes fuit) et anno 27 a.C.n. a.d. VII Kal Oct. (25 Septembris) de Aquitanis triumphavit[22][23]. Ex manubiis refecit viam quae Roma Tusculum et Albam ducebat[24].
Gentis Aquitanae celeber Messalla triumphis
et magna intonsis gloria avis[25]
  • 26 a.C.n. Augustus praefecturam urbanam creavit[26], ut esset qui urbanas res curaret sese absente (nam in Hispaniam profecturus erat). Valerius Messalla primus praefectus urbi factus est, sed post sex dies novum magistratum abdicavit, quia ei videbatur libertatem in republica opprimere. Contra enim civilem morem esse arbitrabatur, si praesentibus consulibus praefectus urbi delectus a solo Augusto summum imperium haberet. Sic amorem suum testari in veterem reipublicae formam volebat, quam Augustus et ipse restituisse simulabat. Quin etiam cum Octavianus Messalae post Actiacam victoriam gratias egisset quod tam fortiter constanterque sibi pugnasset, ut qui olim fautor Bruti Cassique fuerat, magna cum libertate respondisse dicitur se semper meliora iustioraque secutum esse, his verbis significans sicut Octaviani causam quam Antonii, ita Bruti Cassique causam iustiorem melioremque fuisse quam triumvirorum[27].
  • 11 a.C.n. Primus curator aquarum publicarum usque ad mortem factus est. Hic magistratus tum ab Augusto inventus est[28] : antea Marcus Agrippa hoc munus sine titulo per multos annos curaverat.
  • 2 a.C.n. Valerius Messalla, velut princeps senatorum, Augustum in nomine populi Romani et senatus publice exoravit, ut titulum patris patriae accipere vellet.

Mortuo Messallae monumentum exstructum est tam magnificum, ut, post saeculum, Martiali poetae non semel exemplo fuit aeternitatis frustra divitiis petitae :

"Marmora Messallae findit caprificus..."[29]

De homine litterato

recensere

Valerius Messalla magnus orator fuit. Saepe una cum Asinio Pollione memorabatur et duo optimi oratores aetatis Augustanae, vel omnino duo optimi oratores Romani post Ciceronem a posteris habiti sunt. Ipsi iudicare non possumus, quia omnes orationes perierunt : certe scimus Messallam magistrum fuisse Tiberii imperatoris. Tacitus in Dialogum de oratoribus personam induxit de eloquentia Messalae cum Ciceronis comparata his verbis loquentem : "Cicerone mitior Corvinus et dulcior et in verbis magis elaboratus". At Quintilianus "dignitatem" Messalae laudat hoc modo : "At Messala nitidus et candidus et quodam modo praeferens in dicendo nobilitatem suam, viribus minor [30](quam Asinius Pollio)". Senioribus enim annis ob infirmam valetudinem[31] causas in iudiciis agere recusavit.

Grammaticae quoque studiosissimus fuit et libros de litteris alphabeti composuit, teste Quintiliano : "Messala ... quosdam totos libellos non verbis modo singulis sed etiam litteris dedit[32]. Atque alibi refert nobis sententiam e libro de littera S.

Commentarios historicos quoque, quibus militiam cum Gaio Cassio narrabat[33] et carmina[34] composuit. Carminibus vehementer delectabatur ac cohortem poetarum secum ducere solebat, qui patroni sui laudes canebant. Inter quos nobilissimus fuit Tibullus. Amicus etiam Horatio[35] fuit et ingenium adulescentis Ovidii[36] primus agnovit atque incitamentis stimulavit.

Nullum exstat opus Messallae : constat enim libellum de Progenie Augusti, qui sub eius nomine Renascentibus Temporibus typis impressum vulgo ferebatur, apocryphum medio aevo compositum esse.

De posteritate plus quam dubia

recensere

Genti Hunyadorum, quae regnum Hungariae quinto decimo saeculo obtinuit, et in primis regi Matthiae Corvino, persuasum erat Marcum Valerium Messallam unum e longinquis maioribus suis fuisse. Nam corvum et in armis et in nummis praeferebat. Matthias Corvinus quidem sine herede anno 1490 mortuus est, sed adfinitate coniunctae familiae in Polonia fabulam de Valeriana origine sibi assumpserunt : hoc est cur hodieque videamus Triumphum Messallae in fronte palatii Krasinski Varsoviae sculptum.

  1. Roland Jeffreys, "The Date of Messalla's Death", The Classical Quarterly, 1985: 140-148.
  2. Ceri Davies, "Poetry in the 'Circle' of Messalla", Greece & Rome, 1973: 25-35
  3. Corpus Tibullianum III 7. Panegyricus Messalae; a cura di E. De Luca. Rubbettino Editore, 2009. Recensio critica. Cf. A. Salvatore; "De Laudibus Pisonis cum Panegyrico Messallae atque Calpurni Bucolicis comparatis", Rivista di filologia classica, 1950: 177-186.
  4. Tacitus, Annales, III,34.
  5. Velleius Paterculus II,112.
  6. Corpus Tibullianum III,14 et 16 (vel IV,8 et 10).
  7. Dio Cassius 47.24.
  8. Dio Cassius, Historia Romana 47.11 et 49.16. Appianus Bell. civ. V,471.
  9. Dio Cassius 47.24.
  10. Plut., Brutus 40.
  11. Appianus Bell. civ. IV,159-161.
  12. Flavius Iosephus, Ant. Iud. XIV.325.
  13. Plutarchus, Brutus, 40-42.
  14. Appianus Bell. civ. IV,161
  15. H. Bardon I,289-290.
  16. Appianus Bell. civ. V,423-425, 427, 434, 453.
  17. Appianus Bell. civ. V,466-472.
  18. Dio Cassius 49.16.
  19. Appianus, Illyr. XVII. Dio Cassius 49.38. Strabo, Geogr. IV.6.7
  20. Appianus Bell. civ. IV,161. Cassius Dio XLVII,11.
  21. Cassius Dio LI,7.
  22. Acta triumphorum ubi proconsul dicitur. CIL I, p.461.
  23. Appianus Bell. civ. IV,161
  24. Tibullus I,7,57sqq. Cf Robert J. Ball, "The Structure of Tibullus 1. 7", Latomus, 1975: 729-744.
  25. Tibullus II,1,33-34.
  26. Vel, si mavis, quodam modo redivivam fecit : nam et antea fuerant nonnumquam praefecti urbi, consulibus et praetoribus absentibus.
  27. Plutarchus, Brutus 53.
  28. Frontinus, De Aquis 99.
  29. Epigrammata X,2(9). Ibid. etiam VIII,3(5).
  30. Inst. or. X,1,113.
  31. R. L. Jeffreys, "The "infirmitas" of Messalla Corvinus", Latomus, T. 46, 1987: 196-198.
  32. Inst. or. I,7,35.
  33. Graece Ύπονήματα. Et Plutarchus et Appianus eos legerant.
  34. Graece ? De carminibus bucolicis et eroticis vide Catalepton, Epigramma IX, 14-38.
  35. Carmina III,21. Sermones I,10,85.
  36. Ex Ponto II,3,70-80.

Plura legere si cupis

recensere


Antecessores:
Gnaeus Domitius Ahenobarbus et Gaius Sosius
Consul
31 a.C.n.
cum
Imperatore Caesare divi f. III
Successores:
Imperator Caesar Augustus IV et Marcus Licinius Crassus

Nexus externi

recensere