Horatiorum sacramentum: Iacobus Ludovicus David pinxit (1784-1785), Museum Lupariense
Horatiorum sacramentum: Iacobus Ludovicus David pinxit (1784-1785), Museum Lupariense

Horatii et Curiatii sunt personae sex praeclari mythi bellici Romani, quem annales antiqui Tullo Hostilio regnante evenisse referunt, orto bello inter Romanos et Albanos. Horatii tres pro Romanis, Curiatii tres pro Albanis pugnaverunt.

Tullo Hostilio Romae regnante, Gaio Cluilio Albae imperitante, duobus ducibus belli cupidis, Alba Romae, metropolis coloniae suae, bellum paene civile indixit. Imperii Latinorum cupido vera huius belli causa erat, res repetundas et furta quaedam inceptis praetendere visum est. Mox Cluilio mortuo Mettius Fufetius dictator Albanorum fit. Colloquio cum Romanis habito Tullo regi ostendit communes hostes Etruscos iam occasionem aucupantes ambarum civitatum bello mutuo fessarum sine molestia potiundarum. Itaque sine multorum militum strage de imperio decertandi viam docet : naturam ipsam consilium suum adiuvisse, quod in utroque exercitu trigemini fratres essent, "nec aetate nec viribus dispares" (ipsa Titi Livii verba). Quo consilio probato, utraque civitas tres bellatores pro se certare iussit, ita ut ibi imperium foret ubi victoria fuisset. Mox Horatii et Curiatii ad hoc peculiare proelium electi in medium spatium utriusque aciei progrediuntur. Consertis manibus, duo Romanorum statim conciderunt