Grimod de la Reynière (Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière; natus die 20 Novembris 1758;[1] mortuus die 25 Decembris 1837) fuit iuris consultus, ganeo, et scriptor in lingua Francogallica de rebus convivalibus.

Wikidata Grimod de la Reynière
Res apud Vicidata repertae:
Grimod de la Reynière: imago
Grimod de la Reynière: imago
Nativitas: 20 Novembris 1758; Lutetia
Obitus: 25 Decembris 1837; Villaris ad Urbiam
Patria: Francia
Nomen nativum: Alexandre Balthazar Laurent Grimod de La Reynière

Familia

Genitores: Laurent Grimod de La Reynière; Suzanne-Elisabeth-Françoise de Jarente
Coniunx: Adélaïde-Thérèse Feuchère
Familia: Grimod family

Iuventus recensere

Balthazar Grimod de la Reynière Lutetiae anno 1758 natus est, matre Susanna de Jarente(d) e nobilitate orta, patre Laurentio publicano divitissimo (fermier général); publicani iam divitis(fr) nepos fuit, macellariorum pronepos Lugdunensium seu potius Givortii nativorum. Manibus fere carentibus,[2] a parentibus (quamquam e matrimonio ortus) haeres non constitutus est.[3]

Balthasar digitabula prosthetica gerere solebat quorum gratia faciliter scribere et, si necesse sit, delineare potuit. Annum agens undecimum in Collegium Plessaeum(fr) universitatis Parisiensis, post quattuor annos in Collegium Remense(fr) intravit, unde in Lyceum Ludovici Magni translatus est.

 
Avus Antonius Casparus(fr) publicanus et ganeo

A parentibus (qui filium rarius visitaverunt) aut potius ab amitae marito Christiano de Malesherbes(fr) mense Augusto 1775 peregrinatio iuveni Balthazare praescripta est in Borboniensem, Lugdunensem, Delphinatum, Helvetiam, Sabaudiam. Ibi Lausannae "annum vitae meae iucundissimum" degit "liber, nemini cliens, acceptus, requisitus, amore captus eo usque ne tristis fiam ... studiisque cupitis quae ego solus elegerat devotus": sic se sensisse post duodecim annos meminit.[4]

 
Pater Laurentius publicanus et ganeo

Pater his annis villam urbanam(fr) luxuosam sibi aedificari iusserat, eodem loco ubi hodie legatio Civitatum Foederatarum stat, Campis Elysiis adiacentem et a convivis hôtel des Champs-Elysées ("villam Camporum Elysiorum") nuncupata. Balthazar ergo, Lutetiam mense Octobri 1776 reditus, interdum hic, interdum Clipiaci in villa familiae suburbana habitabat: pater rarius, mater cum amasiis suis crebrius aderant. Binas in domos cenae Lucullianae optimatibus offerebantur.

 
Susanna de Jarente(d) Balthasaris mater

Anno 1777, studia iuris persequens, habitationem prope universitatem ad viam Inferni (rue Denfert) sibi nactus est. Ab eodem anno recensiones fabularum scaenicarum scripsit quae usque in 1778 in Journal des théâtres Lutetiae,[5] ab 1780 in Nouveau journal helvétique Novicastri in Helvetia divulgatae erunt;[6] amicitiam cultivabat Ioannae Quinault(fr), sociae du Bout-du-Banc(fr), actricumque iuvenum inter quas Dorotheae "de Luzy" cuius delicias se esse praetendit; socius Academiae Arcadum Romanae iam annum aetatis vigesimum agens convocatus est.[7] Ab 1778 munere iuris consulti functus est.

Filius matris inimicus; hospes ganeoque praecox recensere

 
Ioanna Quinault(fr), amica a matre oblita, ad cuius memoriam "cena-collatio" anno 1783 celebrata erit

Mater eius postulationem matrimonii cum Angelica de Bessi (Mitoire) germana, anno fere 1779 factam, modo secreto frustrari conspiravit. Quo acto ille "matrem non iam honoravit", ait amicus Restif de la Bretonne, qui historiam huius coniurationis postea forma mythistorica divulgaverit.[8] Anno 1780 vituperationes palam in matrem Iacobumque de Breteuil(fr) matris amasium iecit. Deinde matrem patremque rarissime viderit.

Anno circiter 1781 vel 1782 "societatem dierum Mercurii" (Société du mercredi vel des mercredis) amici septemdecim condiderunt; dicitur Balthasar iam ab initio membrum fuisse. Illi cenam hebdomadariam sumpserunt a principio apud Villain ad viam Crucis Camporum Parvorum (rue Croix-des-Petits-Champs), deinde apud Le Gacque ad viam de Rivoli[9] cum amicis Aigrefeuille,[10] Iuliano Ludovico Geoffroy(fr), Renato de Chazet(fr), D'Azincourt(fr). Societatem non sine interruptionibus usque in annum 1810 (vel etiam 1812) continuit. Annis ulterioribus hanc societatem crebriter in paginis Almanach des gourmands commemoraverit,[11] hisque verbis in dedicatione voluminis quartae descripserit:

Dix-sept personnes qui, depuis vingt-quatre années, exercent chaque semaine, en commun, leurs facultés dégustatrices; à qui, dans ce long espace de temps, il n’est rien échappé de tout ce qui peut honorer davantage le palais, et stimuler plus dignement la sensualité; dont les appétits dans tous les genres ne se sont jamais arrêtés ni même ralentis; dont le goût constamment pur, n’a jamais dévié; dont l’admirable tact est devenu la règle de conduite des plus grands cuisiniers; et dont les opinions font tellement loi dans tout ce qui tient à la table, que le recueil des décisions de la Société des Mercredis, forme aujourd'hui la meilleure jurisprudence gourmande de l’Europe.[12]
 
Carolus Ludovicus Trudaine(d) iuris consultus et conviva

Parodicam "cenam collationem nocturnam" (souper-collation) in villa Camporum Elysiorum, patre et matre absentibus, die 1 Februarii 1783 celebravit. Convivae verbis peremptoriis convocati sunt, titulis officiusque et muneribus positis rite enumeratis: "Te secundum meritis tuis recipere conabitur; haud praetenditur tibi plenam satisfactionem reddere nisi quod omne a te desideratum in re olei carnisque porcinae suppeditabitur" (sic ad proavos Grimod tabernarios macellariosque allusum est): "nec cane nec servo comiteris, nam ministeria ancillae ad tempus conductae perficient" (vilitas divitiamque familiae Grimod sic expressum est).[13] Convivae ergo septemdecim adfuerunt, videlicet ipse hospes quintem et vigesimum annum agens; Carolus Brisson de Montalin regius consiliarius parlamentarius; Andreas Paulus Rodier consiliarius curiae adiutoriae; Champcenetz miles, Fortia de Piles miles scriptorque parodicus; Vigée et Dubuisson scriptores; Neveu pictor; D'Azincourt(fr) comoedus;[14] Bonnières(fr), Rimbert,[15] de Lisle de Norvan, Villette, Popelin,[16] Vivien iuris consulti; domina de Nozoyl in travestito; Barth qui a secretis Balthasari merebat.[17] Adstabat Aze, macellarii filius, philosophus a Grimod admiratus.[18]

De qua cena multi scripserunt,[19] inter quos citari debet Barth conviva et secretarius: ille ad epistulam parodicam "Caillot-Duval" verbis honestioribus respondit.[20] Posteriores nonnulli e fontibus primariis (inter se contradicentibus) veram historiam cenae-collationis elucidare temptaverunt.[21] De vera ratione vel occasione cenae nihil pro certo habemus nisi quod ipse hospes (fide Mémoires secrets) se mortem Ioannae Quinault commemorare praetendit, quae die 18 Ianuarii eius anni obierat, a matre Balthasaris olim amicissima aliisque fere omnibus oblitam.[22]

Tam hac nocturna cena pleniter porcina, quam prandiis "seminutritivis" hebdomadalibus (déjeuners semi-nutritifs) quae die 11 Iulii 1784 instituit et usque in diem 8 Aprilis 1786 continuavit, iuvenis callidus generositatem hospitalem in rigiditatem semisatiricam convertit. Quibus prandiis (a principio Académie des déjeuners "academia prandiorum" nuncupatis) verbis formalibus convitavit[23] amicos scriptores histrionesque maiori parte pauperes, cibis haud variis sed sufficientibus, vino omisso, coffeo inevitabili, lecturis disputationibusque litterariis longioribus. Convenerunt , Carolus Palissot(fr), Franciscus Andrieux, Petrus Beaumarchais, Maria Iosephus Chénier, Ludovicus de Fontanes(fr), Vigée, Collin d'Harleville(fr), Pons de Verdun(fr), Duchosal,[24] Carolus Ludovicus Trudaine(d) fraterque Carolus Michael iuris consulti, Ludovicus Michael Le Peletier des Forts(fr), Fortia de Piles, Rochon de Chabannes(fr), Ioannes Franciscus Cailhava(fr), Antonius Le Bailly(fr), Ludovicus comes de Narbone(fr), abbas Soulavie(fr), comoedi Larive(fr) et Saint-Prix(fr), Raimundus de Verninac(fr) poeta atque postea politicus sub rebus novis), Restif de la Bretonne.[25]

Cenam collationem famosam, qua neque convivas illustres neque parentes suas placuerat, die 9 Martii 1786 repetivit, instantibus amicis recentioribus quos ad novum epulum convocavit: fuerunt Restif de la Bretonne amicus intimus (quem die 22 Novembris 1782 apud dominam Duchesne primum incurrerat)[26], domina Mitoire (quam olim in matrimonium postulaverat), domina Chardon, Trudaine, Le Peletier des Forts, Ludovicus Sebastianus Mercier, Fontanes, Maria Iosephus Chénier, Baïard, Aze.[27]

Exsul vagansque recensere

Patre praesertimque matre postulantibus, litteris secretis rex Ludovicus XVI Balthasarem die 19 Aprilis 1786 e Lutetia excludit et in incarcerationem misit apud abbatiam Sancti Salvatoris(fr) prope Domnum Aprum.[28] Ibi aestate 1787 venerunt et aliquot dies morabant domina Feuchère filiaque Adelais Theresa actrix, quam Lugduni in matrimonium duxerit.[29]

Annis 1787 et 1788 commentationes nonnullas ad libellos clandestinos Correspondance litteraire secrète contribuit. Ludovico Sebastiano Mercier amico, celeberrimae "tabulae Parisiensis" auctore, anno 1788 tabellam Lugdunensem dicavit sub titulo Lettre à M. Mercier, ou réflexions philosophiques sur la ville de Lyon.

Ad Lausannam ante mensem Iulium 1788 revenit.[30] Deinde Lugduni, anno autem 1789 Turici apud Lavater, mox ad Domnum Aprum, rursus Lugduni morabat:[31] hac in urbe tabernam vel pantopolium constituit cenasque nonnumquam dabat.[32] Baeterris apud amitam aliquot tempus habitabat,[33] unde Lugduni reditus de morte patris, die 26 Decembris 1793 obita, certior factus est, quibus diebus etiam avunculus materque sub revolutione incarcerati sunt. Haec liberata, ille interfectus erit.[34] Balthasar ergo anno 1794 Lutetiam revenit.[35]

Gastronomia et senectus recensere

Libellos annales gastronomicos, titulo Almanach des gourmands, ab anno 1803 usque in 1812 divulgari iussit, magna parte a se scriptos. Ibi volumine primo adventum Lutetiam lycopersicorum narravit et explicavit, praecepto lycopersicorum fartorum (antea non divulgato) curiose dato.[36] Ibi etiam ab anno 1804 itineraria nutritiva redigebantur ope iuratorum quorundam qui sub aegide Balthasaris congredi solebant ad illas delicias aestimandas quas tabernarii Lutetiae submiserant.[37] Inter iuratores enumerantur Camerani (potagii Camerani primus inventor), Alexis Balaine (popinae Le Rocher de Cancale patronus), marchio de Cussy, histrio D'Azincourt(fr) iam diu amicus, mulieresque Mézeray,[38] Augusta et Minette(fr) Ménestrier.

"Obsequia sua" (sic nuncupavit ipse) Lutetiae die 7 Iulii 1812, amicis rite convitatis, celebravit; poste Villari ad Urbiam in villam rusticam se retraxit. Ibi anno 1837 mortuus est.

Indoles et fortuna recensere

 
Minette Ménestrier(fr) actrix (ad sinistram partem imaginis) cui anecdota plura voluminum VII et VIII (1810-1812) seriei Almanach des gourmands dedicata sunt
Le Rédacteur ... fils d'un père qui passait pour tenir l'une des tables les plus recherchées de Paris, et descendant d'un aïeul mort au champ d'honneur, c'est-à-dire, des suites d'une indigestion de pâté de foies gras ("Scriba ... filius patris qui mensam tenebat inter omnes Lutetiae desideratissimas reputatam prolesque proavi ipso proelii campo mortui, i.e. post indigestionem pastilli saginatorum iecurum anserinorum").[39]

Balthasar culturam gastronomicam artemque convivalem imbiberit a cenis generosis quae iussu patris convivis illustrissimis praebebantur,[40] atque a coquo paterno Morillion, "inter optimos saeculi duodevicesimi coquinarios" a iuveni nuncupato.[41] Adiutorium huius in re culinaria Voltarius olim postulaverat:

Le tres-oblige et tres-malade Voltaire, Monsieur, vous demande deux graces ... la seconde, que mon cuisinier puisse servir d'aide au votre pendant quelques jours. Ce n'est pas que je pretende faire aussi bonne chere que vous. Mais un cuisinier se rouille chez un malade ... et il faut proteger les beaux arts.[42]

Neque avi(fr) oblivisci licet, ganeonis famosi, qui, saepe ob indigestionem morte periculatus, ante nepotem natum die 10 Februarii 1754 propter ficatum anserinum pastillatum avidius sumptum mortem obierat.[43] Nihilominus per incarcerationes et vagationes ad veram gastronomiam conversus est, apud Domnum Aprum,[44] inter merendas Helveticas,[45] et Lugduni in urbe quae posteriores "caput mundi gastronomicum" nuncupaverint. Ironiam saepe inter laudes ciborum luxuosorum immiscuit, sicut in praecepto "assaturae incomparabilis" (rôti sans pareil).[46]

Misogynia, quam in variis scriptis suis lectores percipiunt, fortasse ope virginis cuiusdam Lausoniae vano in coniugium postulatae orta, praecipue inculcata est ope matris suae quae matrimonium anno 1779 temptam modo secreto frustravit. Postea nullam in matrimonium duxit, sed mulieres frequentare minime recusabat, tam seniores, sicut Ioannam Quinault, quam iuniores, sicut Dorotheam "de Luzy" cuius delicias se esse praetendit. Venustatem virginum (quamquam gastronomiae submissarum) haud reiecit:

Ces sortes de ragoûts qui s'exécutent ainsi sur table raniment la joie et l'appétit des amateurs, surtout lorsque la main succulente et fraîche d'une jeune et jolie femme se charge de les apprêter ("Talia obsonia, quae ad ipsam mensam perficiuntur, gaudium gulamque appetentium redanimant, praesertim si manu vegeta suculentaque iuvenis mulieris formosae apparari debeant").[47]

Opera recensere

Libri et libelli recensere

 
Tomus II seriei Almanach des gourmands (1804) (Bibliotheca Ganearia Hermalle-sous-Huy)
  • 1783 : Réflexions philosophiques sur le plaisir par un célibataire (Textus apud Google Books) apud Gallica
  • 1785 : Lorgnette philosophique, trouvée par un R. P. capucin sous les arcades du Palais-Royal, et présentée au public par un célibataire. "Londinii" pars 1 pars 2 apud Gallica
  • 1786 : Mémoire a consulter et consultation pour Me Marie-Emilie-Guillaume Duchosal, avocat en la Cour, demandeur, contre le sieur Ange Fariau de Saint-Ange
  • 1788 : Peu de chose: idées sur Molière, Racine, Crébillon, Piron, etc. Hommage à l'académie de Lyon (Textus apud Google Books)
  • 1788 : Lettre à M. Mercier, ou réflexions philosophiques sur la ville de Lyon. Lutetiae (editio 1843 apud Google Books)
  • 1790 : Les miniatures, ou Recherches sur les trois grands spectacles Textus apud Gallica
  • 1792 : Lettre d’un voyageur à son ami, ou réflexions philosophiques sur la ville de Marseille 2a ed. apud Gallica
  • 1793 : Moins que rien (Textus apud Google Books) apud Gallica
  • anno incerto, auctore incerto : Le Songe d'Athalie, par M. G. R. I. M. De La R. E. Y. N., avocat au Parlement Textus apud Gallica
  • anno incerto, auctore incerto : Désaveu du sieur Grimod de La Reynière, touchant la parodie d'Athalie (Textus apud Google Books) apud Gallica
  • 1803 : Visions d’un bon homme. Première vision Textus apud Gallica
  • 1808 : Manuel des amphitryons: contenant un traité de la dissection des viandes à table, la nomenclature des menus les plus nouveaux pour chaque saison, et des élémens de politesse gourmande. Lutetiae: Capelle et Renand Textus apud Internet Archive apud Gallica

Commentationes periodicae recensere

Editiones operum miscellaneae recensere

  • Epistulae Grimod in Restif de la Bretonne, Les Contemporaines vol. 27; vol. 28-29 (3a epistula 20 Nov. 1786); vol. 30 (4a epistula 23/27 Ian. 1787); vol. 42 p. 539 de cena
  • Epistulae Grimod aliorumque in Restif de la Bretonne, Le Drame de la vie vol. 5 (1793) pp. 1238-1327 (pp. 1238-1327 apud Google Books)
  • Le gastronome français, ou l'art de bien vivre par les anciens auteurs du Journal des gourmands, mm. G.D.L.R. [etc.] Lutetiae, 1828 (Textus apud Google Books) apud Gallica
  • "Lettres inédites de Grimod de la Reynière à un Lyonnais de ses amis" in Revue du Lyonnais vol. 10 (1855) (pp. 284-309 apud Google Books), vol. 15, 1857 (pp. 315-325 apud Google Books)
  • "Avantages de la bonne chère chez les femmes" Textus editionis 1870
  • Le censeur dramatique (Genavae: Minkoff Reprint, 1973. ISBN 2-8266-0043-5)
  • Ecrits gastronomiques (ex Almanach des gourmands anno primo [1803] et Manuel des amphitryons commentationes selectas) ed. Jean-Claude Bonnet (Lutetiae: Union Générale d’Editions, 1978. ISBN 2-264-00935-7)
  • Manuel des amphitryons; préface et notes de Misette Godard (Lutetiae: A.M. Métailié, 1983. ISBN 2-86424-025-4)
  • Almanach des gourmands (8 voll. Lutetiae: Valmer, 1984)
  • Almanach des gourmands (ex anno octavo [1812] commentationes selectas) ed. Allen S. Weiss (Lutetiae: Mercure de France, 2003. ISBN 2-7152-2404-4)

Notae recensere

  1. Desnoiresterres (1877) p. 4
  2. Né sans mains ait ipse in epistula privata: Desnoiresterres (1877) p. 43. De difformitate variis modis a biographis descripta vide Desnoiresterres (1877) pp. 3-5
  3. Abramson (2003) pp. 106-107
  4. Cette année fut la plus heureuse de ma vie. Libre, indépendant, fêté, recherché, amoureus autant qu'il le fallait pour n'être pas malheureus ... livré à des études agréables et purement de mon chois: "Lettre, 7 mai 1787" apud Restif de la Bretonne (1793) p. 1252; Desnoiresterres (1877) pp. 27-33
  5. Desnoiresterres (1877) pp. 31-33
  6. Postea Journal de Neuchâtel. Commentatio in Lexico historico Helvetiae: Theodisce, Francogallice, Italice
  7. Desnoiresterres (1877) pp. 31-34
  8. Il cessa d'honorer sa mère: Restif de la Bretonne, Les Françaises: La fille à la bonne mère (1787) vol. 1 pp. 23-28; Desnoiresterres (1877) pp. 37-40; epistula de hac re
  9. Dinaux (1867) vol. 2 pp. 32-36; Desnoiresterres (1877) pp. 227-228; Matthieu Aussudre, "Le Rocher de Cancale, lieu symbolique du nouveau discours gourmand" in Romantisme no. 186 (2019) pp. 11-19; Hashimoto (2019) § 25-27
  10. Almanach des gourmands vol. 1 (2a ed. Lutetiae, 1803) pp. vii-viii; plenius (pp. vi-viii et p. 172 editionis 3ae); vol. 2 (2a ed. 1804) p. vii; Eugène Woestyn, "Physiologie du dîneur" in Charles Monselet et al., La Cuisinière poétique (Lutetiae: Lévy, 1859) p. 171
  11. Almanach des gourmands vol. 1 (3a ed. 1803) p. 186; vol. 2 (2a ed. 1804) p. 265 ff.; vol. 4 (1806) pp. v-x; vol. 5 (1807) pp. 188-189; vol. 8 (1812) pp. 233-234
  12. Almanach des gourmands vol. 4 (1806) pp. 6-7
  13. Vous êtes prié d'assister au souper-collation de Me Alexandre-Balthazar-Laurent Grimod de La Reynière, écuyer, avocat au Parlement, membre de l'Académie des Arcades de Rome, associé libre du Musée de Paris, et rédacteur de la partie dramatique du Journal de Neufchâtel; qui se fera en son domicile, rue des Champs-Elysées, paroisse de la Madeleine-de-la-Ville-l'Evéque, le [premier] jour du mois d[e février] 178[3]. On fera son possible pour vous recevoir selon vos mérites; et, sans se flatter encore que vous soyez pleinement satisfait, on ose vous assurer dès aujourd'hui que du côté de l'huile et du cochon vous n'aurez rien à désirer. On s'assemblera à neuf heures et demie, pour souper à dix. Vous êtes instamment supplié de n'amener ni chien ni valet, le service devant être fait par des servantes ad hoc.Correspondance littéraire, philosophique et critique de Grimm vol. 11, 1782/1783 (1830) p. 364; Lettres à un Lyonnais (1857) p. 317; Desnoiresterres (1877) pp. 73-74
  14. Cf. "Epître dédicatoire aux manes de Jh. Albouis d'Azincourt" in Almanach des gourmands vol. 7 (1810) pp. v-x
  15. An Gabriel-François de la Roche-Négly?
  16. An Popelin, garde des titres et sceaux du Grand Orient de France?
  17. Enumerationem convivarum habes Lettres à un Lyonnais (1857) p. 317; Desnoiresterres (1877) p. 79
  18. De Aze vide Desnoiresterres (1877) pp. 63-72, 80
  19. Correspondance littéraire, philosophique et critique de Grimm vol. 11, 1782/1783 (1830) pp. 363-366; Mémoires secrets vol. 22 (1783) (pp. 72-73, 76-79, 81-83 apud Google Books); Correspondance secrète, politique et littéraire vol. 14 (Londinii: John Adamson, 1783) (pp. 137-138 apud Google Books); Pierre-Jean-Baptiste Nougaret, Tableau mouvant de Paris ou Variétés amusantes (Londinii, 1787) vol. 1 pp. 295-297
  20. Petrus de Boisgelin de Kerdu, Alphonsus de Fortia de Piles, Correspondance philosophique de Caillot-Duval (1795) no. 8 et 18, pp. 13-15 et 31-38
  21. Lacroix (1856) (fasc. 1 pp. 110-118); Desnoiresterres (1877) pp. 73-95
  22. Mémoires secrets vol. 22 (1783) p. 94, cf. Almanach des gourmands vol. 5 pp. 240-241 nota; Desnoiresterres (1877) p. 85; Downie (2017) pp. 191-192
  23. Monsieur, en conséquence de la délibération prise le 11 juillet dernier et à laquelle vous avez adhéré, vous êtes instamment prié de vous trouver, mercredi prochain, 5 novembre 1784, à midi précis, à l'ouverture de l'Académie des déjeuners, qui se fera à la manière accoutumée, rue des Champs-Elysées, paroisse de la Madeleine-de-la-Ville-l'Évèque. — P. S. Il y aura des lectures intéressantes et un discours de rentrée, que vous voudrez bien écouter avec indulgence. F. G. S. A. V. A. Paris, ce 28 octobre 1784: Lettres à un Lyonnais (1857) 1855 pp. 298-299; Lorgnette pars 2 pp. 31, 121; Censeur vol. 2 p. 443; Almanach des gourmands vol. 2 (2a ed. 1804) p. 216; vol. 8 pp. 55-56; "Déjeuners" in Alphonsus de Fortia de Piles, Nouveau dictionnaire français pp. 101-102; Restif de la Bretonne, Les Contemporaines vol. 109 ad fin., Les Contemporaines: vogues contemporaines vol. 11 p. 539; Mémoires secrets vol. 32 pp. 225-227; Desnoiresterres (1877) pp. 97-106
  24. Vide Mémoire
  25. Enumerationem convivarum horum aliorumque habes Lettres à un Lyonnais (1857) p. 298; Desnoiresterres (1877) p. 97
  26. Desnoiresterres (1877) pp. 88-94
  27. Restif de la Bretonne, Le Drame de la vie vol. 3 pp. 1161-1169, Nuits de Paris vol. 7 p. 2931, Monsieur Nicolas vol. 6 pars 2 pp. 3077-3081; Desnoiresterres (1877) pp. 111-116
  28. Desnoiresterres (1877) pp. 133-150; "Lettre de cachet et exil à l'abbaye de Domèvre"
  29. Desnoiresterres (1877) pp. 137, 171-176
  30. De merendis vide infra
  31. Desnoiresterres (1877) pp. 151-160; Almanach des gourmands vol. 2 (2a ed. 1804) p. 61 nota
  32. Desnoiresterres (1877) pp. 160-163
  33. Desnoiresterres (1877) pp. 163-169
  34. Desnoiresterres (1877) pp. 176-186
  35. Desnoiresterres (1877) p. 186.
  36. Almanach des gourmands vol. 1 (1803) pp. 152-153 editionis 2ae
  37. Almanach des gourmands vol. 5 (1807) pp. 78-85, vol. 6 pp. 169-173, 223-226 et alibi
  38. De qua vide Desnoiresterres (1877) pp. 375-376
  39. Almanach des gourmands vol. 1 (1803) pp. vii-viii
  40. Desnoiresterres (1877) pp. 18-25
  41. L'un des plus grands cuisiniers du dix-huitième siècle: Almanach des gourmands vol. 6 (1808) pp. 133, 324; Desnoiresterres (1877) pp. 24-25 (qui "Mérillon" scripsit)
  42. Voltarius, epistula ad Grimod de la Reynière (Balthasaris avum), 17 Nov. 1745, in Lettres inedites (Lutetiae: Didier, 1857) vol. 1 pp. 159-160; Desnoiresterres (1877) p. 8
  43. Edmond-Jean-François Barbier, Chronique de la régence et du règne de Louis XV (ed. 1866) vol. 6 p. 7
  44. Desnoiresterres (1877) pp. 165-167
  45. Almanach des gourmands vol. 2 (2a ed. 1804) pp. 59-61
  46. Almanach des gourmands vol. 5 (1807) pp. 239-245, vol. 6 pp. 66-67
  47. Almanach des gourmands vol. 1 (1803) p. 94

Bibliographia recensere

Fontes fere coaevi
  • 1817 : "De la gastronomie" in Jean-Pierre Gallais, Mœurs et caractères du dix-neuvième siècle vol. 1. Lutetiae: Belin-Le Prieur
  • 1838 : "Grimod de la Reynière" in La France littéraire ser. 2a vol. 5 (1838) pp. 323-330
Eruditio
  • "Calendrier nutritif de Grimod de la Reynière" in Les Cahiers de la gastronomie n° 9 (2011?)
  • Julia Abramson, "Legitimacy and Nationalism in the Almanach des Gourmands (1803-1812)" in Journal for Early Modern Cultural Studies vol. 3 (2003) pp. 101-135 JSTOR
  • Régis Confavreux, Le Dictionnaire gourmand de Monsieur de La Reynière. Lutetiae: Edilivre, 2018
  • Gustave Desnoiresterres, Grimod de la Reynière et son groupe. Paris, Didier, 1877 Textus apud Internet Archive
  • Arthur Dinaux, Les sociétés badines, bachiques, littéraires et chantantes: leur histoire et leurs travaux (Lutetiae, 1867) vol. 1 2
  • David Downie, A Taste of Paris (Novi Eboraci: St Martin's Press, 2017) pp. 184-201
  • Priscilla Parkhurst Ferguson, "A Cultural Field in the Making: Gastronomy in 19th‐Century France" in American Journal of Sociology vol. 104 (1998) pp. 597-641 JSTOR, praecipue pp. 612-613
  • Jean Haechler, Balthazar Grimod de la Reynière: un gastronome à la table des Lumières. Lutetiae: Editions Séguier, 2016
  • Jacqueline Hellegouarc'h, L'Esprit de société: cercles et salons parisiens au XVIIIe siècle. (Paginae selectae apud Google Books)
  • Chikako Hashimoto, "La tradition des almanachs et l'invention de la critique gastronomique de Grimod" in Etudes de Langue et Littérature Françaises vol. 44 (2013) pp. 31-47
  • Chikako Hashimoto, La Naissance du gourmand. Grimod de La Reynière et la Révolution française. Turonis: Presses universitaires François-Rabelais, 2019 Textus
  • Paul Lacroix, Histoire des mystificateurs et des mystifiés. Bruxellis: Lebègue, 1856 (fasc. 1 pp. 93-127 apud Google Books)
  • Giles MacDonogh, A Palate in Revolution: Grimod de la Reynière and the Almanach des Gourmands. Londinii: Robin Clark, 1987
  • "Of Gastronomes and Guides" in Stephen Mennell, "All Manners of Food" (Oxoniae: Blackwell, 1985) pp. 266-290
  • Edouard-Marie Oettinger, Un Agathopède de l’Empire, ou Essai sur la vie et les travaux gastronomico-littéraires de feu Grimod de la Reynière. Bruxellis: Kiessling, 1854 Textus apud Gallica, recensio interretialis
  • Ned Rival, Grimod de La Reynière: Le Gourmand Gentilhomme. Lutetiae: Le Pré aux Clercs, 1983
  • Rebecca Spang, The Invention of the Restaurant: Paris and Modern Gastronomic Culture (2a ed. Cantabrigiae Massachusettensium: Harvard University Press, 2020) pp. 88-91, 150-169, 189-205 et alibi
  • "Rousseau and Grimod de la Reynière" in Barbara Ketcham Wheaton, Savouring the Past (Londinii: Chatto & Windus, 1983) pp. 224-228
Aliae encyclopaediae
  • Julia Luisa Abramson, "Alexandre Balthazar Laurent Grimod de la Reynière" in Alice Arndt, ed., Culinary Biographies. Houston: Yes Press, 2006. ISBN 978-0-9718322-1-3 pp. 190-193
  • Philip Hyman, Mary Hyman, "Grimod de la Reynière, Alexandre-Balthazar-Laurent" in Alan Davidson, The Oxford Companion to Food (Oxonii: Oxford University Press, 1999. ISBN 0-19-211579-0) pp. 354-355; Tom Jaine, ed., 2a ed. 2006; 3a ed. 2014
  • "Grimod de la Reynière" in Prosper Montagné, Larousse gastronomique (Lutetiae: Larousse, 1938) p. 558
  • "Grimod de la Reynière, Alexandre-Balthazar-Laurent" in Georges Vicaire, Bibliographie gastronomique. Lutetiae: Rouquette, 1890 (coll. 424-428 apud Google Books)

Nexus externi recensere